Το νεοϊσλαμικό αφήγημα δοκιμάζεται στην Ταξίμ
Του Νίκου Ξυδάκη
Οποιος έχει περπατήσει τα τελευταία χρόνια την πλατεία Ταξίμ και τη Μεγάλη Οδό του Πέρα, τη σημερινή Ιστικλάλ, έχει εντυπωσιαστεί από τη δημογραφική ρώμη της Τουρκίας, έτσι όπως εκφράζεται στο πιο πολυσύχναστο σημείο της Κωνσταντινούπολης. Παντού και διαρκώς νέοι άνθρωποι, με γοργό βήμα, από τα ξημερώματα έως αργά τη νύχτα. Το νεανικό σφρίγος και το μέγα πλήθος ήταν ό,τι απεκόμισα από την περσινή επίσκεψη. Ηταν η Τουρκία του Ερντογάν.
Στην προηγούμενη επίσκεψη, προ δεκαπενταετίας, η προσοχή μου είχε συγκεντρωθεί στα πανταχού παρόντα πορτρέτα του Κεμάλ Ατατούρκ, ιδίως το γιγάντιο που δέσποζε στην Ταξίμ, και στην πανταχού παρούσα αστυνομία. Αργότερα έμαθα ότι η αστυνομία επί Ερντογάν τριπλασιάστηκε, αλλά στην Ταξίμ δεν την είδα.
Σε δεκαπέντε χρόνια είχαν αλλάξει πολλά. Η Τουρκία φαινόταν μια χώρα που βρήκε την αυτοπεποίθησή της και οικοδομούσε μια νέα ταυτότητα, μετακεμαλική και μεταστρατοκρατική. Ποια είναι η νέα; Ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) πρεσβεύουν έναν λαϊκό ισλαμισμό, που δρα ως νέα συνεκτική αφήγηση για το τουρκικό έθνος, 90 χρόνια μετά την ευρεία εκκοσμίκευση και απο-οθωμανοποίηση που επέβαλε δυναμικά ο Κεμάλ. Ο Ερντογάν υποσχέθηκε δικαιοσύνη για τα μικρομεσαία και καθυστερημένα στρώματα, απέναντι στο διεφθαρμένο παλαιό κατεστημένο, με εργαλεία την ισλαμική ευσέβεια και την ηθική της μαντίλας, την κοινωνική-θρησκευτική αλληλεγγύη, την υπακοή στην οικογένεια και την παράδοση.
Παράλληλα, εκτυλίσσεται η οικονομική ανάπτυξη μετά την κρίση του 2001, με κυρίως ωφελημένες τις νέες επιχειρηματικές ελίτ που ανταγωνίζονται το στρατιωτικοοικονομικό κατεστημένο του κεμαλισμού. Κατά τη υπερδεκαετή διαδρομή του, ο Ερντογάν με ευρύτατη εκλογική υποστήριξη έλεγξε την εξουσία σε όλα τα πεδία, από τον στρατό έως τη δικαιοσύνη και τα μίντια, και εξασφάλισε προνομιακές θέσεις για φιλοϊσλαμιστές επιχειρηματίες στην εκτενή τουρκική αγορά και στις αγορές των υπερευξείνιων και αραβικών χωρών.
Η τόση επιτυχία του, ο τόσος ασφυκτικός έλεγχος σε όλη τη δημόσια σφαίρα, ο πληθωρισμός του νεοϊσλαμικού αφηγήματός του, είναι ίσως οι βαθύτερες αιτίες για τη σφοδρή αμφισβήτηση που ξέσπασε στο πάρκο Γκεζί και απλώθηκε στην Ταξίμ και σε πολλές πόλεις. Ο Ερντογάν πίστεψε ότι μπορεί να επιβάλει το αφήγημά του σαν νέος σουλτάνος, να μεταμορφώσει τη συλλογική ψυχή με διατάγματα: να επιταχύνει τον ρυθμό γεννήσεων, να απαγορέψει τα δημόσια φιλιά, να απαγορέψει το αλκοόλ... Η ηθικολογία εκτόπιζε την πολιτική. Και ο λαϊκός ισλαμισμός, μπολιασμένος κρίσιμα με νεοφιλελευθερισμό και αυταρχισμό, εκτόπιζε σταθερά κάθε άλλο χαρακτηριστικό δημοκρατίας δυτικού τύπου. Η Τουρκία πατούσε με το ένα πόδι στη Δύση και το άλλο στη Σαουδική Αραβία.
Η αιφνίδια και σφοδρή εξέγερση εξ αφορμής ενός πάρκου δείχνει ότι κάτω από το success story της γείτονος τρέχουν πολλά κοινωνικά αντιπολιτευτικά ρεύματα, ετερόκλητα και ασύμμετρα. Πίσω από την πρόσοψη του νεοοθωμανικού μεγαλείου λειτουργούν φυγόκεντρες δυνάμεις, εθνοτικές, πνευματικές, πολιτικές. Είναι πολύ πιθανόν η εξέγερση να ξεφουσκώσει σύντομα· εντούτοις το κραταιό νεοϊσλαμικό αφήγημα Ερντογάν θα φέρει μια ρωγμή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου