Είναι πρόοδος το κλείσιμο των ψυχιατρικών νοσοκομείων;

Είναι πρόοδος το κλείσιμο των ψυχιατρικών νοσοκομείων;

Του Δημήτρη Ν. Πλουμπίδη*

Η κατάργηση των ιδρυμάτων απαιτεί σαφές και χρονολογημένο σχέδιο λειτουργίας εναλλακτικών κλινών υποδοχής και σύνδεσής τους με εξωνοσοκομειακές μονάδες, ώστε να μην εκτεθούν οι ασθενείς, το προσωπικό των μονάδων, αλλά και το κοινωνικό σύνολο σε απρόβλεπτες καταστάσεις και «ατυχήματα»

Η οργάνωση των ψυχιατρικών υπηρεσιών στη χώρα μας θα είναι το επόμενο διάστημα στην επικαιρότητα, με άξονα την κατάργηση, ώς τον Δεκέμβριο του 2015, των τριών κύριων δημόσιων ψυχιατρικών νοσοκομείων της χώρας (Αττικής, Θεσσαλονίκης και το Δρομοκαΐτειο), σύμφωνα με δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ενωση διαδοχικές ηγεσίες του υπουργείου Υγείας από το 2009, ώστε να εξακολουθήσουν να εκταμιεύονται κονδύλια των ΕΣΠΑ για την ψυχική υγεία.

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα μετράει μια εικοσιπενταετία με σημαντικά επιτεύγματα αλλά και σημαντικά κενά και καθυστερήσεις, κυρίως σε ό,τι αφορά τον κύριο στρατηγικό της στόχο που είναι η οργάνωση υπηρεσιών πρόληψης των ψυχικών νόσων και έγκαιρης φροντίδας του πληθυσμού μέσα στην κοινότητα, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η νοσηλεία σε κλειστά ιδρύματα.

Μπορούμε να σκιαγραφήσουμε αδρά τις κύριες πλευρές αυτής της πορείας:

1. Η συρρίκνωση των παραδοσιακών ψυχιατρείων αποτέλεσε ουσιαστική πρόοδο, καθώς έκανε δυσκολότερο τον μακροχρόνιο εγκλεισμό και την ανθρώπινη υποβάθμιση των ασθενών. Συνοδεύτηκε από προγράμματα στέγασης των χρόνιων ασθενών σε ένα εκτεταμένο δίκτυο ξενώνων και οικοτροφείων, που μετρά ήδη μια εικοσαετία εφαρμογής και εκατοντάδες μονάδες διασκορπισμένες στη χώρα.

Τις μονάδες αυτές ανέλαβαν είτε δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα είτε ΝΠΙΔ, που εκλήθησαν από παλαιότερες ηγεσίες του υπουργείου Υγείας να αναλάβουν ένα μέρος του έργου. Εχουν γραφτεί πολλά για τα σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης και την ανάγκη αξιολόγησης αυτών των μονάδων. Εχει επανειλημμένα τονιστεί ότι μόνο αν οι στεγαστικές μονάδες συνδεθούν με ενεργά δίκτυα ψυχιατρικής φροντίδας μπορούν να παίξουν τον ρόλο τους, δηλαδή της μεταβατικής ή μακροχρόνιας στέγασης ασθενών που δεν μπορούν άμεσα να αυτονομηθούν.

Πρόσφατα ζητήθηκε από την ηγεσία του υπουργείου Υγείας ο προγραμματισμός της άμεσης μετακίνησης από τα τρία ψυχιατρικά ιδρύματα περίπου 400 χρόνιων ασθενών υπερήλικων ή με πολλαπλές αναπηρίες. Η έως τώρα εμπειρία έχει δείξει ότι η διαδικασία ένταξης αυτών των «δύσκολων» ασθενών σε μονάδες εκτός ψυχιατρείων μόνο σταδιακά μπορεί να γίνει και με σοβαρή ατομική προετοιμασία. Διαφορετικά θα μεταφερθεί μόνο γεωγραφικά το πρόβλημα χωρίς ουσιαστική αλλαγή.

2. Ηδη έχουν πάψει να δέχονται ασθενείς τέσσερα μεγάλα ψυχιατρικά ιδρύματα: Πέτρας Ολύμπου, Κέρκυρας, Χανίων και Παιδοψυχιατρικό Αττικής (Νταού Πεντέλης). Η εμπειρία από την εναλλακτική τους λειτουργία είναι πολύτιμη. Ολα συνέχισαν να υποστηρίζουν τη λειτουργία των ξενώνων, οικοτροφείων, αποκαταστασιακών μονάδων και των μονάδων εξωνοσοκομειακής φροντίδας που είχαν ιδρύσει.

Σε ό,τι αφορά τη νοσηλεία των επειγόντων περιστατικών, στην Κέρκυρα και στην Κατερίνη λειτούργησαν τμήματα για τα οξέα περιστατικά που εντάχθηκαν αργότερα στα γενικά νοσοκομεία, ενώ στην Κρήτη η νοσηλεία εξασφαλίστηκε από ψυχιατρικές μονάδες στο Γενικό Νοσοκομείο των Χανίων, του Ηρακλείου και αργότερα του Ρεθύμνου. Οι πόροι του Νταού Πεντέλης διαμοιράστηκαν για την ίδρυση μονάδων νοσηλείας σε νοσοκομεία της Αττικής, με διάφορους βαθμούς επιτυχίας. Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Τρίπολης λειτουργεί με 100 κρεβάτια για οξέα περιστατικά, με περισσότερες από 1.000 εισαγωγές. Η διοίκηση όλων των καταργημένων ψυχιατρείων αλλά και της Τρίπολης έχει ανατεθεί, από το φθινόπωρο του 2011, στα τοπικά γενικά νοσοκομεία, με την πρόνοια της τοποθέτησης των τέως διοικητών τους σε θέση υποδιοικητή.

Εχει επανειλημμένα τονιστεί ότι, με τη μεταφορά της διοίκησης στα γενικά νοσοκομεία, απαιτούνται εγγυήσεις για τη σωστή χρήση των οικονομικών και ανθρώπινων πόρων που αφορούν την ψυχική υγεία, καθώς οι παθολογικές και οι χειρουργικές κλινικές πάντα θεωρούν τις δικές τους ανάγκες ως πιο επείγουσες. Ο πρόσφατος θάνατος καθηλωμένου ασθενούς στην Τρίπολη προειδοποιεί για τα κενά που δημιουργούν οι διοικητικές ασάφειες και η αποψίλωση των θέσεων νοσηλευτικού και διοικητικού προσωπικού.

Τα τρία υπό κατάργηση μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία πραγματοποιούν περισσότερες από 5.000 νοσηλείες κάθε χρόνο, με ποσοστό αναγκαστικών νοσηλειών που τουλάχιστον στην Αθήνα αγγίζουν το 60%. Η διοίκηση του Ψ.Ν. Θεσσαλονίκης έχει δοθεί στο Γ.Ν. Παπανικολάου, ενώ τα άλλα δύο διατηρούν την αυτονομία τους. Οταν μιλούμε για χιλιάδες νοσηλείες, η κατάργηση των ιδρυμάτων απαιτεί σαφές και χρονολογημένο σχέδιο λειτουργίας εναλλακτικών κλινών υποδοχής και σύνδεσής τους με εξωνοσοκομειακές μονάδες, ώστε να μην εκτεθούν οι ασθενείς , το προσωπικό των μονάδων αλλά και το κοινωνικό σύνολο σε απρόβλεπτες καταστάσεις και «ατυχήματα».

3. Οι ψυχιατρικές μονάδες στα γενικά νοσοκομεία θεωρήθηκαν εναλλακτική λύση για τη νοσηλεία των ασθενών και λειτουργούν περισσότερες από 20 στην Ελλάδα. Στην Αττική 9 ανάλογες μονάδες λειτουργούν σε συνθήκες υπερπληρότητας, με καθημερινό φαινόμενο στις περισσότερες τις «επικουρικές κλίνες» (ράντζα). Η κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων θα απαιτούσε όχι μόνο τη λειτουργία πολλαπλάσιων τέτοιων μονάδων, αλλά και την ενεργό δικτύωση με μονάδες εξωνοσοκομειακής φροντίδας που θα περιόριζαν σαφώς τις ανάγκες νοσηλείας.

Κοινή διαπίστωση όλων των ψυχιατρικών μονάδων είναι η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού. Πρόκειται για πρόβλημα που την τελευταία δεκαετία είτε αναστέλλει είτε περιορίζει την ικανότητα υποδοχής.

4. Η εξωνοσοκομειακή φροντίδα είναι ο στρατηγικός στόχος της μεταρρύθμισης, με άνιση εφαρμογή σε αρκετές περιοχές της χώρας και αποτέλεσμα τις αυξημένες ανάγκες νοσηλείας, κυρίως στα υπό κατάργηση ιδρύματα. Μας ανησυχεί ιδιαίτερα η σιωπή ως προς το μέλλον των κέντρων ψυχικής υγείας (ΚΨΥ) και του στρατηγικού τους ρόλου, καθώς συνδυάζουν τις βασικές μορφές φροντίδας (ιατρική, ψυχοθεραπευτική και κοινωνική). Η εμπειρία από τα ΚΨΥ που λειτουργούν έχει δείξει ότι ο συνδυασμός της κοινωνικής ένταξης, μιας ελάχιστης κοινωνικής προστασίας (αναπηρικές συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη) και φαρμακευτικής/ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης επιτρέπει τη σταθερή διαβίωση και την εύκολη αντιμετώπιση των υποτροπών για πολλούς «δύσκολους» ασθενείς.

5. Θα ήταν αναμενόμενο σε νεοφιλελεύθερο πολιτικό περιβάλλον η ιδιωτική ψυχιατρική να αποτελεί λύση επιλογής για τους ιθύνοντες. Συμβαίνει μάλλον το αντίθετο καθώς η παρακολούθηση από ιδιώτες γιατρούς και ψυχολόγους φθίνει, ακολουθώντας τη σταθερή μείωση του εισοδήματος και τη μηδενική ή ελάχιστη ασφαλιστική κάλυψη, ενώ και η νοσηλεία σε ιδιωτικές κλινικές αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από την ασταθή και μερική καταβολή των νοσηλίων κυρίως από τον ΕΟΠΥΥ.

Λύσεις υπάρχουν;

Προφανώς, οι διαρκείς περικοπές χωρίς ουσιαστική αναδιοργάνωση των υπηρεσιών δεν προαναγγέλλουν λύση. Αναρωτιέμαι αν ο μέχρι σήμερα γνωστός, επί χάρτου, κυβερνητικός στρατηγικός σχεδιασμός για τις ψυχιατρικές υπηρεσίες, που αποδεχόταν την κοινωνική ένταξη των ασθενών και ένα επίπεδο κοινωνικών παροχών, ταιριάζει στην νεοφιλελεύθερη ατζέντα διακυβέρνησης. Πολύ σύντομα η γραμμή διαχείρισης του προαναγγελθέντος κλεισίματος των τριών μεγάλων ψυχιατρείων θα μας δείξει ποιο σχέδιο ακολουθείται… Μια μείζων απειλή είναι η τύχη των ασφαλιστικών ταμείων και η αστάθεια των εσόδων τους. Χωρίς αυτά τα οικονομικά των μονάδων θα εξαρτώνται αποκλειστικά από την, υπό διωγμό, κρατική χρηματοδότηση.

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ωθεί τους μάχιμους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας να επικεντρώνονται στην ενεργό υπεράσπιση των μονάδων τους, ανοιχτές στις ανάγκες των ανθρώπων και στα κοινωνικά δίκτυα που τις θεωρούν αναγκαίες και τις στηρίζουν. Εχει γίνει συνείδηση όλων ότι αν κλείσουν δεν γνωρίζουμε αν θα ξαναλειτουργήσουν και με ποιες εργασιακές σχέσεις.
* Αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής και επικεφαλής του Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής Βύρωνα-Καισαριανής

 ΠΗΓΗ