Όταν το Αλκαζάρ έπαιζε πορνό

Ξέρετε πώς έχουμε μεταχειριστεί τα οθωμανικά μνημεία της πατρίδας μας; Μέχρι τη δεκαετία του '80 στο πρώτο τζαμί που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη, έπαιζαν ταινίες πορνό...

Όταν το Αλκαζάρ έπαιζε πορνό

Κώστας Γιαννακίδης

Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη

Αν ρωτήσεις Θεσσαλονικιό που βρίσκεται το Χαμζά Μπέη Τζαμί το πιθανότερο είναι να σηκώσει τους ώμους και να σμίξει τα φρύδια, ακόμα και αν ακουμπάει στον τοίχο του. Αν όμως του ζητήσεις να σου δείξει το Αλκαζάρ, θα σου πει και ποιο λεωφορείο να πάρεις – στάση Αλκαζάρ.

Ήταν το πρώτο τζαμί που χτίστηκε στην πόλη, το 1468. Ο αρχαιότερος εν Θεσσαλονίκη ισλαμικός ευκτήριος οίκος. Χιλιάδες μουσουλμάνοι άφησαν εκεί τις προσευχές τους. Και, ποιος ξέρει, ίσως και ο πιο διάσημος Σαλονικιός, ο Κεμάλ Ατατούρκ, να γονάτισε στα χαλιά του. Η απόσταση από το σπίτι που γεννήθηκε δεν είναι ούτε ένα τέταρτο με τα πόδια.

Το 1927 πέρασε στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας η οποία, αν και επρόκειτο για μνημείο, το πούλησε σε ιδιώτη. Το Χαμζά Μπέη Τζαμί απέκτησε καταστήματα. Και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 λειτουργούσε ως κινηματογράφος. Με καράτε, ινδικά, αιγυπτιακά και πορνό. Ναι, σε μουσουλμανικό τέμενος. Εκεί που ακουγόταν ο ιμάμης, βόγκηξαν η Τίνα Σπάθη και ο Κώστας Γκουσγκούνης. Τώρα αντικαταστήστε την ημισέληνο με σταυρό. Φανταστείτε να παίζει τσόντα εκεί που κάποτε ήταν ένας ναός της Μεγαλόχαρης.

Η εθνικά αποδεκτή ιστορική αφήγηση της σκλαβιάς και του Κρυφού Σχολειού περιέχει μία μικρή, διακριτική αντίφαση: η χώρα μας είναι σπαρμένη από βυζαντινούς και παλαιοχριστιανικούς ναούς, αλλά απουσιάζουν τα μουσουλμανικά μνημεία, τουλάχιστον στο μέγεθος και στη διασπορά που προδιαθέτει η μακραίωνη συνύπαρξη. Είναι λογικό να υποθέσει κάποιος ότι το καθεστώς που περιγράφεται ως σκλαβιά θα αποψίλωνε την ελλαδική επικράτεια από χριστιανικά μνημεία. Ασφαλώς αυτό δεν ήταν δυνατό να συμβεί στα σημεία που δεν υπήρχε μουσουλμανικό στοιχείο. Αλλωστε και η πολιτική των Οθωμανών ευνοούσε τη συνύπαρξη των θρησκειών. Ωστόσο στη Βόρεια Ελλάδα η ένταση του μουσουλμανικού στοιχείου αποτυπώθηκε στην ταυτότητα του τόπου. Και ναι, ήταν λογικό και θεμιτό να τοπωνύμια να αλλάξουν άμεσα προκειμένου να επιτευχθεί η ενσωμάτωση στον ελληνικό εθνικό ιστό. Η τύχη, όμως, των οθωμανικών μνημείων είναι μία διαφορετική ιστορία που, φυσικά, δεν μπορείς να αφηγηθείς παραβλέποντας την εθνική φόρτιση της εποχής. Στα Βαλκάνια είμαστε και, ναι, όσο και αν σήμερα σοκάρει, στη δεκαετία του ’80 δεν ενοχλούσε κανέναν να παίζουν τσόντες μέσα σε τζαμί. Εξίσου λογική φάνηκε η απόφαση να γκρεμιστούν τα πέντε από τα επτά τζαμιά της Φλώρινας. Πολλά τζαμιά σε όλη τη χώρα απέκτησαν άλλες χρήσεις. Γκρεμίστηκαν μέχρι και εκκλησίες που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Το εσωτερικό του Αλκαζάρ όταν λειτουργούσε ως κινηματογράφος (Φώτο: parallaximag.gr)

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 άρχισε να εκδηλώνεται ενδιαφέρον για τη διάσωση των πολλών οθωμανικών μνημείων της χώρας – εξαρτάται πάντα και από το ποιος δήμαρχος περνάει δίπλα από το τζαμί ή το χαμάμ. Όμως διαχρονικά τα βασικά συστατικά της συμπεριφοράς μας προς αυτά είναι η ασέβεια και η αδιαφορία. Αυτό, αλήθεια, μας αφαιρεί το δικαίωμα λόγου για όσα γίνονται στην Αγία Σοφία της Πόλης; Είναι μία μεγάλη συζήτηση. Την οποία οφείλουμε να κάνουμε με προσοχή και τη δέουσα συστολή.

Ραμαζάνι. Για τριάντα μέρες το Κοράνι θα διαβάζεται στην Αγία Σοφία και η τελετή θα μεταδίδεται από την τουρκική τηλεόραση. Αυτό δεν εκπλήσσει κανέναν. Ο Ερντογάν, στο παραλήρημα μεγαλείου που ζει, είναι πια ικανός να μπει στην Αγιά Σοφιά καβάλα στο άλογο, όπως ο Πορθητής. Υπάρχει περίπτωση να μετατρέψει το μνημείο εκ νέου σε τέμενος; Θεωρητικά καμία, εκτός και αν έχει αποφασίσει ότι θα βλέπει τις Βρυξέλλες μόνο από την τηλεόραση.

Το Αλκαζάρ στη δεκαετία του ’70 (Φώτο: parallaximag.gr)

Η Ελλάς θεσμικά ενοχλήθηκε. Και το υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε μία σκληρή ανακοίνωση.«Τυχόν τέτοιες ενέργειες είναι αναχρονιστικές και ακατανόητες και φανερώνουν έλλειψη σεβασμού έναντι θρησκευτικών μνημείων που αποτελούν σύμβολα παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.» Εδώ υπάρχει πρόβλημα. Πρώτον διότι δεν μας κόπτει γενικώς η παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Δεν νομίζω, ας πούμε, ότι βγάλαμε ανακοίνωση για την Παλμύρα. Δεύτερον, όταν έχεις γκρεμίσει ή μετατρέψει τεμένη σε τσοντάδικα, απαιτείται να είσαι ελαφρώς πιο προσεκτικός αν κουνάς το δάχτυλο και μιλάς για σεβασμό μνημείων. Ακόμα και αν έχεις δίκαιο, την ώρα που πας να σηκώσεις κεφάλι σε τραβάνε τα ράμματα στη γούνα σου. Είναι βλέπεις και το άλλο: ως ελληνική Πολιτεία έχεις επιτρέψει να γκρεμίσουν τζαμιά, αλλά αρνείσαι να δώσεις την άδεια για να χτιστεί ένα σύγχρονο στην πρωτεύουσα.

Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Νίκος Ξυδάκης πήγε να περιγράψει την κατάσταση καλύτερα από όλους, αλλά σήκωσε κουρνιαχτό. «Δεν είναι τίποτα τραγικό, δεν είναι έλλειψη σεβασμού να διαβαστεί ένα θρησκευτικό κείμενο… Ελλειψη σεβασμού θα ήταν να γίνουν απρέπειες…» Και όμως, μια χαρά το είπε. Σε αυτά τα πράγματα καλό είναι να μη σηκώνεις σκόνη. Αυτά θέλουν περισυλλογή και αυτοκριτική. Και προαιρετικά, προσευχή με εξομολόγηση.

ΠΗΓΗ