Ο σχεδιασμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η "εις διπλούν" προχειρολογία του υπουργείου Παιδείας

Ο σχεδιασμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η "εις διπλούν" προχειρολογία του υπουργείου Παιδείας

 

Του Φραγκίσκου Καλαβάση*

Με τη γνωστή πρακτική των διαρροών στα ΜΜΕ, διανθισμένη με τη νεο-κιτς ονοματοδοσία που δεν σημαίνει τίποτα, το «σχέδιο 'Αθηνά'» του υπουργείου Παιδείας επιδιώκει να κατασκευάσει μια ακόμη εικόνα αντίθετη με την πραγματικότητά του: ότι δήθεν επεξεργάζεται ένα δεύτερο σχέδιο ανάπτυξης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Στην πραγματικότητα, δεν επεξεργάζεται τίποτε. Κι αν κάποιοι από το υπουργικό επιτελείο εργάζονται, το κάνουν στο κενό, με λάθος τρόπο, συμπληρωματικά στο λάθος της «φιλοσοφίας» του ν. 4009.

Το ζήτημα του χωροταξικού σχεδιασμού είναι ευρύτερο από μια κεντρική διαπραγμάτευση μεταξύ του υπουργείου Παιδείας και των πανεπιστημίων. Συνδέεται με πτυχές τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης, ιδιαίτερα με τον προσανατολισμό των πόλεων και των περιφερειών. Απαιτεί αποκεντρωτική αντίληψη, πολύπλοκη σκέψη, συμμετοχική πρακτική.

Ο κατάλληλος σχεδιασμός των πόλεων για να συνυπάρξουν με τις πανεπιστημιακές μονάδες και τους νέους πληθυσμούς σπουδάζουσας νεολαίας δεν είναι κάτι που μπορεί να έρθει εκ των υστέρων.

Ούτε ο προσανατολισμός των αντίστοιχων περιφερειών στην εκπαίδευση-επιμόρφωση-καινοτομία, προσανατολισμός σε επίπεδο υπηρεσιών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που θα στηρίζει και θα στηρίζεται στα πανεπιστήμια (έρευνα, εκπαίδευση, διεθνή προγράμματα, συνέργειες) μπορεί να θεωρηθεί ως φυσικό επακόλουθο της ίδρυσης πανεπιστημιακών μονάδων.

Οι πόλεις και οι περιφέρειες, για να προχωρήσουν σε αυτούς τους σχεδιασμούς, θα πρέπει να συναρθρωθούν σε εθνικές και ευρωπαϊκές στρατηγικές στόχων και χρηματοδοτήσεων. Θα πρέπει κατά συνέπεια να μετάσχουν εξαρχής στον σχεδιασμό και σε σημαντικούς μετασχηματισμούς.

Η έως τώρα ελληνική πολιτική αγνόησε αυτές τις διαστάσεις περιορίζοντας στις περισσότερες περιπτώσεις τη δυνατότητα δημιουργίας προστιθέμενης αξίας από την ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων ή πανεπιστημιακών μονάδων. Η έλλειψη αυτή, η υπαγωγή της ίδρυσης πανεπιστημίων στην εκάστοτε κυβερνητική προχειρότητα  και προχειρολογία, συνοδεύτηκε από την υποβάθμιση της υποστήριξης των πανεπιστημίων και σε πολλές περιπτώσεις είχε αρνητικές συνέπειες στη στοχοθεσία, στη συνοχή, στη συμμετοχικότητα και στην ακαδημαϊκή ποιότητα των πανεπιστημιακών κοινοτήτων.

Όπως όμως έγινε με το ανεφάρμοστο του νόμου 4009, έτσι και με το σχέδιο 'Αθηνά' η πραγματικότητα είναι πιο ισχυρή από την επίπλαστη τηλεοπτική εικόνα της. Το ζήτημα της χωροταξικής μελέτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν μπορεί να είναι διακριτό από το μοντέλο διοίκησης των πανεπιστημίων.

Στην έως σήμερα χωροταξική πρακτική, που συνεχίζεται επί τα χείρω με σχέδια τύπου «Αθηνά», βρίσκεται η ίδια πολιτική αντίληψη που θέλει να περιορίσει την ακαδημαϊκότητα, τη συμμετοχικότητα και τη δημοκρατία στα πανεπιστήμια. Για να τα υποβαθμίζει και να τα ανταλλάσσει εύκολα σε ένα συγκεντρωτικό πολιτικό παζάρι μεταξύ παλαιοκομματισμού και επιχειρηματικών ομίλων.

Υπάρχει όμως ακόμη η δυνατότητα αλλαγής πλεύσης. Παρά την πολιτική αστάθεια και την έξαρση του αυταρχισμού, το πανεπιστημιακό κίνημα και οι ακαδημαϊκές κοινότητες έδειξαν πως η πένα είναι πιο ισχυρή από το ξίφος.

Πριν λίγες μέρες ήρθε το φιάσκο της δήθεν «διόρθωσης του 4009 χωρίς να αλλάξει η φιλοσοφία του». Εν ολίγοις, άλλαξαν τα κριτήρια επιλογής των εξωτερικών συμβούλων, αλλά διατήρησαν την ανοήτως αντιδημοκρατική εξουσία των Συμβουλίων: να προ-επιλέγουν ποιοι δύο από τους υποψήφιους πρυτάνεις και κοσμήτορες είναι άξιοι να κατέβουν ως υποψήφιοι! Εν ονόματι δηλαδή της απομάκρυνσης του κομματισμού και της συναλλαγής, νομοθέτησαν την πιο αποκρουστική εκδοχή τους. Και δήλωσαν απόλυτα ικανοποιημένοι εν μέσω Αυγούστου 2012!

Το δεύτερο χτύπημα από αυτό το μίγμα παλαιοκομματισμού, υπεκφυγών, προχειρότητας και κιτς-αρχαιολατρίας είναι η επιχείρηση «Αθηνά».

Με πρόσχημα την αντιμετώπιση των συνεπειών της χρόνιας έλλειψης περιφερειακού σχεδιασμού στην ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αποφάσισαν να την συγχωνεύσουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που... την ανέπτυξαν.

Με ρητορεία που αποκρύπτει τη γιγάντωση και τον συγκεντρωτισμό της Αθήνας, η «Αθηνά» δαιμονοποιεί την έννοια της περιφερειακότητας, αποσιωπά την επέλαση της παραοικονομίας των εμπορικών «παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων», αναμιγνύει άκριτα τις πόλεις, τις περιφέρειες, τα ΑΕΙ, τα ΤΕΙ, τα Τμήματα, τις Σχολές, την αξιολόγηση της... Σαγκάης και τα δεδομένα της... Πίζας (όπως είπε πρόσφατα τηλε-δημοσίως μεγαλοσχήμων μεταρυθμιστής).

Επαναλαμβάνουν όσα ακριβώς έκαναν και με την τραγικά αποτυχημένη επιχείρηση του νόμου 4009 (τραγικά δυστυχώς για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, κωμικά μόνον για τους πρωταγωνιστές). Επικαλούνται αόριστες εμπειρίες αντί να κάνουν συγκριτικές μελέτες, βαφτίζουν αναφορές τις επιστολές των συνδαιτυμόνων, διορίζουν επιτροπές για να προσδώσουν κύρος σε αυτά που στη συνέχεια θα αναιρέσουν, χρησιμοποιούν την κοινοβουλευτική δυσλειτουργία ώστε να διαφύγουν τις κατηγορίες για συνταγματική παραποίηση και πολιτική συναλλαγή.

Ίσως η κατάσταση που διαμόρφωσε η επί χρόνια ακολουθούμενη χωροταξική πρακτική να διευκόλυνε σε κάποιο βαθμό τις μειωμένες αντιστάσεις της κοινωνίας στην μαύρη προπαγάνδα κατά των πανεπιστημίων.

Το "μοντέλο διοίκησης" που επιδιώκουν να επιβάλλουν στα πανεπιστήμια με τις κουτοπόνηρες ρυθμίσεις Αρβανιτόπουλου εξυπηρετεί απόλυτα τη συνέχιση και τη διευκόλυνση αυτής της χωροταξικής πολιτικής που όλοι δήθεν κατηγορούν. Πρόκειται για πελατειακή πρακτική που αντιβαίνει κάθε έννοια σχεδιασμού και ποιότητας.

Η έννοια του χωροταξικού σχεδιασμού και της περιφερειακότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να συνδεθεί με την αποτροπή του μοντέλου διοίκησης "4009". Θα είχε ενδιαφέρον αν η Αριστερά λάμβανε την πολιτική πρωτοβουλία διοργάνωσης σχετικών συζητήσεων με τη συμμετοχή των πανεπιστημίων, των πόλεων και των περιφερειών της χώρας.

Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα άλλο προγραμματικό πλαίσιο συζήτησης και προσανατολισμών, ένα πλαίσιο συνύπαρξης πόλεων και πανεπιστημίων, το οποίο να ακύρωνε τόσο τον θόρυβο των διαρροών στα ΜΜΕ όσο και τις απόπειρες δημιουργίας εσωτερικών και προσωπικών αντιπαραθέσεων μέσα στην ακαδημαϊκή κοινότητα.

 * Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=709128