ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΟΛΑΚΗΣ Ο Δάσκαλος όλων μας
Της Βάνας Χαραλαμπίδου
Με ανάλογα λόγια ξεκινούσε από το 1996 και τις εκπομπές του στο ραδιόφωνο του Πολιτισμού, καθηλώνοντας τους ακροατές. Κάπως έτσι άρχιζαν και τα μαθήματά του στο πανεπιστήμιο, αυτά που λίγοι αλλά τόσο τυχεροί είχαν την ευκαιρία να παρακολουθούν. Το πίστευε, και σ’ έκανε να το πιστεύεις κι εσύ, ότι αυτό με το οποίο θα ασχοληθεί στο μάθημά του ήταν το σπουδαιότερο πράγμα στον κόσμο.
Ασφαλώς και ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου. Δεν μπορώ να φανταστώ όμως να τον προσφωνούν «κύριε καθηγητά». Δάσκαλος ήταν πάντα ο Χρίστος Τσολάκης, ο Δάσκαλος όλων μας, Δάσκαλος με δέλτα κεφαλαίο, για να μεταδίδει τη γνώση με τρόπο μοναδικό και πάθος πηγαίο, για να γοητεύει με το λόγο και τη σκέψη του. Παιδαγωγός ήταν πάντα με την κυριολεκτική και ουσιαστική έννοια του όρου, για να διαπλάθει τους μαθητές του, να αφυπνίζει συνειδήσεις, να φωτίζει σκοτάδια, να εξηγεί και να διορθώνει, να μοιράζει απλόχερα όσα γοήτευαν τη δική του ζωή. Πολιτικοποιημένος και κοινωνικός άνθρωπος ήταν πάντα, ακούραστος και παθιασμένος, δημιουργικός και ακατάβλητος, μειλίχιος και δυναμικός, σεμνός και γλυκύτατος. Μα πιο πολύ απ’ όλα ένας μοναδικός παραμυθάς ήταν, που δεν κουραζόταν ποτέ να επαναλαμβάνει στους γοητευμένους ακροατές του, σπουδαστές και μη, το δικό του παραμύθι για την ελληνική γλώσσα, «την ενδιάθετη πατρίδα μας», όπως έλεγε, για τη χιλιάδων χρόνων ιστορία της, τις μεγάλες περιπέτειες και τα ατελείωτα πάθη της, τις διαρκείς μεταμορφώσεις και τη διαχρονική της αξία. Αλλά και για την καταγωγή του αλφάβητου μιλούσε, για τη σχέση σκέψης και γλώσσας, για την πνευματική ζωή της κάθε λέξης, για το ήθος της ελληνικής γλώσσας και τον κοινωνικό της χαρακτήρα, για τον πλούτο της στη λαϊκή και λόγια παράδοση, για τη σημασία των ιδιωματικών διαλέκτων, για τη γλωσσοπλαστική ικανότητα του λαού και τη λεξιπενία των ακαδημαϊκών, για τη γλώσσα της εξουσίας και τη γλώσσα των παιδιών. Ένας αληθινός μάγος του λόγου ήταν, που έκανε τη διδασκαλία των άχαρων γραμματικών και συντακτικών κανόνων ένα παιχνίδι που δεν ξεχνούσες ποτέ.
Μάγος του λόγου
Του οφείλουμε όλοι πολλά. Την τύχη να τον έχουμε ανάμεσά μας. Τη γνώση που μας μετέδωσε απλόχερα. Την ευκαιρία που μας παρείχε να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε τη γλώσσα μας. Τη δυνατότητα να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά. Τον τρόπο να την προστατεύουμε. Την επίγνωση ότι ως λαός κατέχουμε κάτι μοναδικό και ανίκητο από το χρόνο. Προσωπικά, του οφείλω επιπλέον απέραντη ευγνωμοσύνη. Για τη γενναιοδωρία του, παρά τις αρχικές του ενστάσεις μπροστά στο άγνωστο γι’ αυτόν αντικείμενο και παρά το ανηλεώς φορτωμένο του πρόγραμμα, να συνδράμει στην προσπάθεια του πολιτιστικού ραδιοφώνου της ΕΡΤ3, με αναρίθμητες -κυριολεκτικά εκατοντάδες- προσωπικές του εκπομπές. Εκπομπές, που με τίτλο «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική» και τη φροντίδα του Γιώργου Καλιεντζίδη στην παραγωγή, κράτησαν για χρόνια αμείωτο το ενδιαφέρον ενός άλλου, ευρύτερου και καθόλου ειδικού κοινού, που δεν το αποτελούσαν μόνο φοιτητές ή φιλόλογοι, τον έκαναν να ενθουσιαστεί με τη μαγεία των ερτζιανών και απέδωσαν τρία ομότιτλα βιβλία, σε έκδοση 9.58 fm και «Νησίδες», που με πρωτοβουλία της ΕΡΤ3 έφτασαν σε όλα τα ξένα πανεπιστήμια με τμήματα νεοελληνικών σπουδών.
Του οφείλουμε όλοι πολλά. Την τύχη να τον έχουμε ανάμεσά μας. Τη γνώση που μας μετέδωσε απλόχερα. Την ευκαιρία που μας παρείχε να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε τη γλώσσα μας. Τη δυνατότητα να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά. Τον τρόπο να την προστατεύουμε. Την επίγνωση ότι ως λαός κατέχουμε κάτι μοναδικό και ανίκητο από το χρόνο. Προσωπικά, του οφείλω επιπλέον απέραντη ευγνωμοσύνη. Για τη γενναιοδωρία του, παρά τις αρχικές του ενστάσεις μπροστά στο άγνωστο γι’ αυτόν αντικείμενο και παρά το ανηλεώς φορτωμένο του πρόγραμμα, να συνδράμει στην προσπάθεια του πολιτιστικού ραδιοφώνου της ΕΡΤ3, με αναρίθμητες -κυριολεκτικά εκατοντάδες- προσωπικές του εκπομπές. Εκπομπές, που με τίτλο «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική» και τη φροντίδα του Γιώργου Καλιεντζίδη στην παραγωγή, κράτησαν για χρόνια αμείωτο το ενδιαφέρον ενός άλλου, ευρύτερου και καθόλου ειδικού κοινού, που δεν το αποτελούσαν μόνο φοιτητές ή φιλόλογοι, τον έκαναν να ενθουσιαστεί με τη μαγεία των ερτζιανών και απέδωσαν τρία ομότιτλα βιβλία, σε έκδοση 9.58 fm και «Νησίδες», που με πρωτοβουλία της ΕΡΤ3 έφτασαν σε όλα τα ξένα πανεπιστήμια με τμήματα νεοελληνικών σπουδών.
Ακούραστος δάσκαλος
Η συνεργασία του με το πολιτιστικό ραδιόφωνο της ΕΡΤ 3 διακόπηκε βίαια στις αρχές του 2005. Οι διοικούντες την ΕΡΤ3 με την τότε κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας φαίνεται πως έκριναν τα ραδιοφωνικά μαθήματά του περιττά. Η εκπομπή κόπηκε. Εκείνος συνέχισε αεικίνητος και ακούραστος τα πανεπιστημιακά του μαθήματα, τη διοργάνωση εκδηλώσεων και τις άπειρες άλλες δραστηριότητές του, πάντα με την ίδια αφοσίωση και αγάπη.
Τελευταία φορά τον συνάντησα λίγο πριν από τις πρόσφατες εκλογές. Λιπόσαρκος και ακατάβλητος, σχεδίαζε νέες εκδηλώσεις. Πρόσφορα θέματα για κουβέντα η έκρυθμη πολιτική κατάσταση, τα ακραία οικονομικά προβλήματα, τα αδιέξοδα της παιδείας, που δεν έπαυαν να τον απασχολούν. Θυμόταν πάντα με συγκίνηση την ανταπόκριση του κόσμου στα ωραία και δημιουργικά χρόνια της ραδιοφωνικής μας συνεργασίας. Του επανέλαβα πόσο πολύτιμη ήταν για όλους μας η προσφορά του. «Ξέρεις κάτι», απάντησε πριν χωριστούμε, «ποτέ, καμία κυβέρνηση δεν ζήτησε τη γνώμη μου για κανένα θέμα του υπουργείου Παιδείας. Ποτέ δεν μου τηλεφώνησε κανείς απ’ αυτούς να με ρωτήσει για την οποιαδήποτε μεταρρύθμιση… Κι ας ξέρω τα θέματα αυτά καλύτερα από πολλούς άλλους… Ποτέ, κανείς τους!». Με αποχαιρέτησε σφίγγοντας και τα δυο μου χέρια στις παλάμες του, με το πιο γλυκό του χαμόγελο, όπως πάντα. Κι έτσι θα τον θυμάμαι.
Κι αν κάποιοι τον αγνοούσαν, τώρα δεν έχει πια καμιά σημασία. Έτσι κι αλλιώς εκείνος έχτιζε καθημερινά τον κόσμο από την αρχή!
Ζούσε και ανέπνεε για τη σχολική τάξη
Ο Χρίστος Τσολάκης θα λείψει περισσότερο στις γενιές που έρχονται και
δεν θα τον γνωρίσουν. Στις οποίες ακούραστα θα τόνιζε ότι ο κάθε μαθητής
είναι μία μοναδική προσωπικότητα. Ότι το μυαλό του παιδιού δεν είναι
δοχείο, για να στριμώχνεις εκεί άχρηστες γνώσεις, αλλά σπίρτο, για να το
ανάψεις. Για να χτίσεις με τις αστείρευτες δυνάμεις που θα
απελευθερωθούν το δημιουργικό άνθρωπο του μέλλοντός μας.
Ο Χρίστος Λ. Τσολάκης υπήρξε παθιασμένος δάσκαλος. Ζούσε και ανέπνεε για τη σχολική τάξη. Είχε την τύχη, πριν να γίνει πανεπιστημιακός, να περάσει από την αίθουσα της μέσης εκπαίδευσης, όπου έχτισε σχέσεις αγάπης και συνεργασίας με αναρίθμητους καθηγητές και μαθητές, οι οποίοι σήμερα έχουν να χαίρονται, διότι είχαν δάσκαλο τον Τσολάκη.
Οραματίστηκε μιαν άλλη σχολική πράξη, που αίρεται πάνω από τη στείρα απομνημόνευση, πάνω από την τυφλή αντιπαλότητα που γεννά η βαθμοθηρία, πάνω από τη «μοντέρνα» σύνδεση της κατακερματισμένης, δήθεν τεχνοκρατικής γνώσης με την αγορά και τους κανόνες της.
Ο Χρίστος Λ. Τσολάκης υπήρξε παθιασμένος δάσκαλος. Ζούσε και ανέπνεε για τη σχολική τάξη. Είχε την τύχη, πριν να γίνει πανεπιστημιακός, να περάσει από την αίθουσα της μέσης εκπαίδευσης, όπου έχτισε σχέσεις αγάπης και συνεργασίας με αναρίθμητους καθηγητές και μαθητές, οι οποίοι σήμερα έχουν να χαίρονται, διότι είχαν δάσκαλο τον Τσολάκη.
Οραματίστηκε μιαν άλλη σχολική πράξη, που αίρεται πάνω από τη στείρα απομνημόνευση, πάνω από την τυφλή αντιπαλότητα που γεννά η βαθμοθηρία, πάνω από τη «μοντέρνα» σύνδεση της κατακερματισμένης, δήθεν τεχνοκρατικής γνώσης με την αγορά και τους κανόνες της.
«Η τηλεόραση τα τίναξε όλα στον αέρα»
«Οι νέοι τρόποι ζωής και προπάντων η τηλεόραση τα τίναξε όλα στον αέρα», έλεγε στην τελευταία μας συζήτηση. Για να προσθέσει: «Το βλέπετε: Τα σπίτια μας και τα παιδιά μας στη διάθεση των πιο ύποπτων εμπόρων της πλανητικής αγέλης. Τώρα τα παραμύθια διαβάζονται από τις δασκάλες στα σχολεία μέσα σε κλίμα που δεν έχει καμιά σχέση με τον τρόπο με τον οποίο γεννιέται και μεταγγίζεται σαν θεία μετάληψη αυτό το αγιασμένο από τους αγράμματους προγόνους μας είδος του λόγου…».
Ή την άλλη μαγική μέσα στη λιτότητα και την απλότητά της εικόνα, για το τζάκι του σπιτιού μιας άλλης εποχής: «Ακούγαμε τότε δημοτικά τραγούδια με υψηλό, λεβέντικο περιεχόμενο και στο χοροστάσι του χωριού τις ημέρες των εορτών και πανηγύρεων αλλά και το βράδυ κοντά στο τζάκι. Το τζάκι ήταν Θεάς Εστίας το Παιδαγωγείο. Ακούγαμε και τα παραμύθια, τους θρύλους, τις παραδόσεις, τα αινίγματα και τις παροιμίες. Ακούγαμε τον παππού, τη γιαγιά και άλλους μεγάλους και ώριμους ανθρώπους. Ακούγαμε φιλτραρισμένο λόγο, διδακτικό, παιδευτικό, μετρημένο, ηθικό μέσα σε κλίμα θαλπωρής. Καθώς η φωτιά πύρωνε τα πρόσωπά μας και οι σκιές αχνόπαιζαν στους άσπρους τοίχους από την τρεμάμενη φλόγα του καντηλιού και του δαδιού. Είναι λοιπόν ύψιστη ευδαιμονία το σχολείο του τζακιού. Το σχολείο των αναλφάβητων ποιητών».
Έβλεπε μακριά. Πονούσε για το κακό που -μεταξύ των πολλών άλλων- έκανε
και στην παιδεία η επικράτηση της ζούγκλας των αγορών και των
κερδοσκόπων. Πίστεψε κάποια στιγμή ότι οι «δάσκαλοι χωρίς σύνορα» με τη
μόρφωση και την ανθρωπιστική παιδεία τους θα κινήσουν τον κόσμο προς το
δρόμο της δημιουργίας και της πραγματικής προόδου.
Δεν είχα τη χαρά να είμαι σε μία από τις τάξεις του Τσολάκη στο Πειραματικό. Δεν τον άκουσα να διδάσκει, να συζητά και να επιχειρηματολογεί με εκείνο τον ήπιο, μεστό και σεμνό τρόπο του.
Υπήρξα όμως μαθητής του στη δημοσιογραφική πορεία μου.
Όταν το 1981 στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» εντάχθηκε το τμήμα «Νέοι - Επιστήμη - Παιδεία», το οποίο καθημερινά έφτιαχνε δύο σελίδες -πολλές φόρες και παραπάνω- για τα αντίστοιχα θέματα, ο Χρίστος Τσολάκης ήταν αυτός που μας μίλησε με τέτοια πληρότητα για τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, την ανάγκη διαμόρφωσης σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας της γλώσσας, την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Από αυτόν ακούσαμε νεαροί συντάκτες του τμήματος τότε ο Παντελής Σαββίδης, ο Λάζαρος Χατζηνάκος, ο Μιχάλης Αλεξανδρίδης, ο Δημήτρης Αραβαντινός κι εγώ για τον Κουντουρά και το διδασκαλείο θηλέων στη Θεσσαλονίκη, για τον Κάστανο, τον Δελμούζο, τον Τριανταφυλλίδη αλλά και για αλλαγές-τομές που έρχονταν, όπως το μονοτονικό, η κατάργηση της σχολικής ποδιάς, η δημιουργία νόμων-πλαισίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Στον Χρίστο Τσολάκη οφειλόταν η τόλμη μου να εισηγηθώ τη δημιουργία των εκπομπών παιδείας στην ΕΤ3, με τις οποίες άρχισα -και όχι με την «Τρίτη Ματιά»- την παρουσία μου στη δημόσια τηλεόραση.
Δεν είχα τη χαρά να είμαι σε μία από τις τάξεις του Τσολάκη στο Πειραματικό. Δεν τον άκουσα να διδάσκει, να συζητά και να επιχειρηματολογεί με εκείνο τον ήπιο, μεστό και σεμνό τρόπο του.
Υπήρξα όμως μαθητής του στη δημοσιογραφική πορεία μου.
Όταν το 1981 στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» εντάχθηκε το τμήμα «Νέοι - Επιστήμη - Παιδεία», το οποίο καθημερινά έφτιαχνε δύο σελίδες -πολλές φόρες και παραπάνω- για τα αντίστοιχα θέματα, ο Χρίστος Τσολάκης ήταν αυτός που μας μίλησε με τέτοια πληρότητα για τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, την ανάγκη διαμόρφωσης σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας της γλώσσας, την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Από αυτόν ακούσαμε νεαροί συντάκτες του τμήματος τότε ο Παντελής Σαββίδης, ο Λάζαρος Χατζηνάκος, ο Μιχάλης Αλεξανδρίδης, ο Δημήτρης Αραβαντινός κι εγώ για τον Κουντουρά και το διδασκαλείο θηλέων στη Θεσσαλονίκη, για τον Κάστανο, τον Δελμούζο, τον Τριανταφυλλίδη αλλά και για αλλαγές-τομές που έρχονταν, όπως το μονοτονικό, η κατάργηση της σχολικής ποδιάς, η δημιουργία νόμων-πλαισίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Στον Χρίστο Τσολάκη οφειλόταν η τόλμη μου να εισηγηθώ τη δημιουργία των εκπομπών παιδείας στην ΕΤ3, με τις οποίες άρχισα -και όχι με την «Τρίτη Ματιά»- την παρουσία μου στη δημόσια τηλεόραση.
«Το μυαλό του παιδιού δεν είναι δοχείο»
Ο Τσολάκης του «Φιλολόγου» και των σπουδαίων συνεδρίων, που δεν ήταν μόνον μαζικά αλλά και ουσιαστικά, με το διάλογο και τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε πρώτο πλάνο, ο δάσκαλός μας στην ΕΣΗΕΜ-Θ, ο δημιουργός των ανεπανάληπτων εκπομπών στον 9,58 FM, της ΕΡΤ3, ο ιδρυτής του Μουσείου Παιδείας στη Βέροια, ο σεμνός αυτός άνθρωπος που διαμόρφωσε μιαν άλλη συνείδηση όχι μόνο στη διδασκαλία της γλώσσας άλλα και στο ρόλο του δασκάλου σήμερα μας λείπει πολύ.
Θα λείψει περισσότερο στις γενιές που έρχονται και δεν θα τον γνωρίσουν. Στις οποίες ακούραστα θα τόνιζε συνεχώς ότι ο κάθε μαθητής είναι μία μοναδική προσωπικότητα. Ότι το μυαλό του παιδιού δεν είναι δοχείο, για να στριμώχνεις εκεί άχρηστες γνώσεις, αλλά σπίρτο, για να το ανάψεις. Για να χτίσεις με τις αστείρευτες δυνάμεις που θα απελευθερωθούν το δημιουργικό άνθρωπο του μέλλοντός μας.
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΙΑΤΚΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου