Παραγωγική ανασυγκρότηση και σχέσεις παραγωγής
ΤΟΥ ΑΝΕΣΤΗ ΤΑΡΠΑΓΚΟΥ
Στη μαρξιστική θεωρία του ιστορικού αριστερού κινήματος, όπως αναδείχθηκε στους δύο προηγούμενους αιώνες, ως επίκεντρο της πολιτικής και κοινωνικής πάλης των εργαζομένων τάξεων αναδεικνυόταν η προτεραιότητα μετασχηματισμού των αστικών σχέσεων παραγωγής (επιχειρηματική ιδιοκτησία, ιεραρχικός καταμερισμός της γνώσης και της εργασίας, απόσπαση υπεραξίας από την εργατική τάξη κ.ά.), που επικαθορίζουν την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων (μηχανολογικός εξοπλισμός, εργατική παραγωγική εμπειρία, τεχνολογική εξέλιξη κ.λπ.). Οι παραγωγικές δυνάμεις δεν μπορούν να αναπτυχθούν στην πληρότητά τους, οδηγώντας στην επικράτηση συνθηκών καθολικής κοινωνικής χειραφέτησης, παρά μόνον μέσα από βαθιές τροποποιήσεις στις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις.
* Η ηγεμονία του οικονομισμού στο ιστορικό αριστερό κίνημα
Εν τούτοις στο μεγαλύτερο μέρος των εκφράσεων του κομμουνιστικού και σοσιαλιστικού κινήματος επικράτησε η αντιστροφή αυτής της σχέσης, η αντίληψη και πρακτική επιδίωξης για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ενώ ο μετασχηματισμός των αστικών παραγωγικών σχέσεων τέθηκε σε δεύτερη μοίρα ή εξοβελίστηκε για ένα απροσδιόριστο μέλλον. Αυτό συνέβη με την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, που επικεντρώθηκε στην «οικονομική ανάπτυξη» και μάλιστα σε μια λογική σταθεροποίησης των υφιστάμενων σχέσεων εξουσίας και εκμετάλλευσης. Αντίστοιχα στην εμπειρία της Οκτωβριανής Επανάστασης, και ενώ αρχικά είχε προβληθεί το λενινιστικό πρόταγμα «εξηλεκτρισμός + σοβιέτ», γρήγορα εγκαταλείφθηκε η πολιτική διάσταση (κοινωνική δημοκρατία) και επικράτησε ο οικονομισμός (εκβιομηχάνιση). Ένας οικονομισμός που ήταν πλέον πολιτική σταθερά για το μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς στον μεσοπόλεμο, αλλά και μεταπολεμικά, που έβλεπε την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων ως το απώτατο ιστορικό στάδιο της μονοδιάστατης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.
Ακόμη και το τσεχοσλοβακικό διανοητικό ρεύμα του τέλους της δεκαετίας του 1960 υποστήριζε ότι ο σοσιαλισμός θα επέρχονταν ως αποτέλεσμα των εξελίξεων της επιστημονικο-τεχνικής επανάστασης και των αποτελεσμάτων τους στην παραγωγική διαδικασία, πράγμα που ιστορικά διαψεύστηκε.
Στη σύγχρονη περίοδο, το ΚΚΕ θέτει μεν τον στόχο της γενικευμένης κοινωνικοποίησης, ωστόσο όμως τον παραπέμπει στο ιστορικό υπερπέραν, ακυρώνοντας έτσι την ίδια του τη σοσιαλιστική επαγγελία. Και από την άλλη πλευρά, σχήματα της επαναστατικής Αριστεράς (λ.χ. ΑΝΤΑΡΣΥΑ) εμφανίζονται να υπερβαίνουν τον οικονομισμό, εντούτοις όμως μετατρέπουν τον στόχο της αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων στο επίπεδο της τακτικής, από το πεδίο της στρατηγικής, και έτσι οδηγούνται στην πολιτική περιθωριοποίηση.
Απεναντίας, στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ είχε επικρατήσει με διάφορες μορφές μια ορισμένη εκδοχή του ριζοσπαστικού μεταβατικού προγράμματος: Από τα «15 σημεία στόχοι πάλης» του τέλους του 2008 μέχρι το «Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης», και παρ' όλη τη μερικότητά τους, επιχειρήθηκε να συνδεθεί οργανικά το αναπτυσσόμενο εργατικό αντιμνημονιακό κίνημα με τις αριστερές αξίες και στρατηγικές στοχεύσεις, να επέλθουν στοιχειώδεις ρωγμές και αμφισβητήσεις στην κυριαρχία των σχέσεων εξουσίας και εκμετάλλευσης, που θα επέτρεπαν και την ίδια την πολύμορφη απελευθέρωση και ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Εντούτοις, καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείχθηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση και τελικά σε διακυβέρνηση της χώρας, αυτές οι ριζοσπαστικές προγραμματικές αναφορές επισκιάστηκαν από τους καταναγκασμούς του 3ου Μνημονίου και τελικά την θέση τους πήρε η παραγωγική ανασυγκρότηση, οι σχετικές αναπτύξεις της οποίας καλύπτουν ουσιαστικά τα δύο τρίτα του Προγράμματος Διακυβέρνησης του περασμένου Σεπτεμβρίου. Αυτός ο προσανατολισμός της παραγωγικής ανασυγκρότησης θέτει πλέον στο επίκεντρό του την κυβερνητική συμβολή για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, χωρίς να αμφισβητείται η κυρίαρχη λειτουργία των υφιστάμενων σχέσεων παραγωγής, οι οποίες την τελευταία πενταετία αναπαράγονται στο έδαφος της μνημονιακής πολιτικής.
* Έχει η παραγωγική ανασυγκρότηση αναπτυξιακά λαϊκά αποτελέσματα;
Σταχυολογώντας ενδεικτικά, ορισμένα από τα μέτρα που προβάλλονται ως το «παράλληλο πρόγραμμα» αφορούν: Τη στροφή στην καινοτομία για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, την αξιοποίηση επενδύσεων υψηλής εξειδίκευσης, την απλοποίηση της αδειοδότησης επιχειρήσεων και κέντρων εξυπηρέτησής τους, τη χρησιμοποίηση του νέου ΕΣΠΑ και της συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Παράλληλα, επιδιώκεται η πλήρης στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (κατώτερο στρώμα της καπιταλιστικής οικονομικής πυραμίδας), τραπεζικό σύστημα που να υποστηρίζει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της πραγματικής οικονομίας, τράπεζες που επανέρχονται στον ιδιωτικό τομέα, οικονομία της γνώσης για την καινοτομία και την παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Και πάλι διάθεση του μεγαλύτερου μέρους του ΕΣΠΑ για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, φορολογική τους ελάφρυνση, νέα αναπτυξιακή νομοθεσία για μια οικονομία υψηλής ανταγωνιστικότητας κ.λπ.
Πίσω από αυτές τις αντιλήψεις ενίσχυσης της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας με διάφορα μέτρα, βρίσκεται προφανώς η θεώρηση ότι ο ελληνικός καπιταλισμός δεν είναι «πραγματικός» καπιταλισμός, ότι το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης ήταν «στρεβλό, εξαρτημένο, διεφθαρμένο» και γι' αυτό ακριβώς η ελληνική οικονομία περιέπεσε στη δίνη της κρίσης. Άρα απαιτούνταν μια αριστερή κυβέρνηση που να αποκαταστήσει την «υγιή» (καπιταλιστική) ανάπτυξη με εργαλείο την παραγωγική ανασυγκρότηση, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Η οικονομική και κοινωνική καταστροφή της τελευταίας περιόδου (2008 - 2015), παγίων κεφαλαίων και ζωντανής εργασίας, αποδόθηκε σ' αυτή την αιτιολογία.
Απεναντίας, εκείνο που συμβαίνει είναι ότι ο ελληνικός καπιταλισμός παραμένει «αυθεντικός» και αναπτυγμένος, έχει πραγματοποιήσει μια υπερεικοσαετή πορεία υψηλής κερδοφορίας και συσσώρευσης - συγκεντροποίησης του κεφαλαίου (1986 - 2008). Περιήλθε σε βαθύτατη κρίση εξ αιτίας της υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου της προηγούμενης περιόδου, της μεγάλης πτωτικής πορείας του ποσοστού κέρδους και του εκμηδενισμού της αποδοτικότητας του κεφαλαίου. Είναι αυτή η πορεία που τον χαρακτήρισε στην περίοδο 2008 - 2013, με την επικράτηση ζημιογόνων αποτελεσμάτων και εκκαθάρισης εκατοντάδων επιχειρήσεων. Και δεν ήταν παρά οι μνημονιακές πολιτικές που ακριβώς δρομολογήθηκαν, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η καπιταλιστική κρίση και να επιτευχθεί έξοδος από το τούνελ της κρίσης προς όφελος του επιχειρηματικού κεφαλαίου και σε βάρος της εργατικής τάξης της χώρας, πράγμα που φάνηκε ήδη στον ορίζοντα από τις οικονομικές χρήσεις του 2013 - 2014 που επανέφεραν την καπιταλιστική οικονομία σε κερδοφόρα τροχιά.
Άλλωστε η παραγωγική ανασυγκρότηση, πέραν του καθαρού οικονομισμού που την διακρίνει, στερείται αποτελεσματικότητας και αδυνατεί να επιφέρει τις όποιες προοδευτικές συνέπειες. Οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνει αφορούν περιφερειακά πεδία του κύριου καπιταλιστικού εταιρικού τομέα της οικονομίας, χωρίς ουσιαστικά επίδραση στις εξελίξεις στη μεγάλη βιομηχανία, εμπόριο και υπηρεσίες. Η πορεία τους θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της κερδοφορίας τους και τις διακυμάνσεις της καταναλωτικής ζήτησης και όχι από τις επικλήσεις της ανταγωνιστικότητας, του εκσυγχρονισμού και της καινοτομίας. Και από την άλλη πλευρά, πώς είναι δυνατόν να παραχθούν φιλεργατικές συνέπειες όπως η κατάργηση της απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, η προστασία των θεσμικών όρων της ΕΓΣΣΕ, η επαναρρύθμιση του πεδίου των συλλογικών διαπραγματεύσεων, από την προαγωγή της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, τη στιγμή που όλα αυτά τα μέτρα αντιπροσωπεύουν τον πυρήνα της μνημονιακής πολιτικής, η οποία και έχει συνδράμει τα μέγιστα στην καπιταλιστική ανάπτυξη του επιχειρηματικού κεφαλαίου;
* Χρειάζεται ριζοσπαστικό μεταβατικό πρόγραμμα
Έτσι, εκείνο που απαιτείται είναι η ολόπλευρη ανάδειξη ενός ριζοσπαστικού μεταβατικού προγράμματος, που το συνδέουν χίλια νήματα με την σοσιαλιστική οικοδόμηση. Στόχοι όπως η αποκατάσταση του κατώτατου μισθού και των αποδοχών των συλλογικών συμβάσεων, η ριζική αναδιανομή εισοδήματος προς όφελος των λαϊκών στρωμάτων, η επιδίωξη ανάδειξης μορφών εργατικού ελέγχου στην παραγωγική διαδικασία, η κατάκτηση επιδομάτων ανεργίας για το σύνολο των ανέργων κ.λπ. αντιπροσωπεύουν αιχμές του μεταβατικού ριζοσπαστικού προγράμματος στο σήμερα. Στοχεύσεις που έχουν να κάνουν με την προώθηση μορφών κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, του οριζόντιου καταμερισμού εργασίας (κατάργηση του διχασμού διανοητικής / χειρωνακτικής εργασίας) και απελευθέρωσης των παραγωγικών δυνάμεων στην πιο πλήρη τους κοινωνική ανάπτυξη και άνθιση, προφανώς ανήκουν στη σφαίρα των στρατηγικών επιδιώξεων μιας αριστερής, αντισυστημικής, λαϊκής πλειοψηφίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου