Έρευνα ΕΚΚΕ: Οι νέοι γυρίζουν την πλάτη στο παραδοσιακό πολιτικό σκηνικό

Έρευνα ΕΚΚΕ: Οι νέοι γυρίζουν την πλάτη στο παραδοσιακό πολιτικό σκηνικό

Ιωάννα Σωτήρχου

Συμμετέχουν σε άλλες συλλογικότητες, πιο σημαντική αξία οι φίλοι, συμβιωτική σχέση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Ποιοι είναι οι νέοι σήμερα; Ποια είναι η πολιτικοκοινωνική συμπεριφορά τους; Τι είναι αυτό που τους επηρεάζει περισσότερο; Πολλά από αυτά τα ερωτήματα προσεγγίζει, αποτυπώνοντας τάσεις, κοινά σημεία αλλά και διαφορές σε απόψεις και συνήθειες που έχουν διαμορφώσει τους νέους, η πανελλαδική έρευνα «YouWho?» που πραγματοποίησε το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών σε ένα μεγάλο δείγμα 24.000 νέων 17-29 ετών, τον προηγούμενο χρόνο, η επεξεργασία της οποίας ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Αν κάτι φανερώνει είναι οι διαφοροποιήσεις ανάμεσά τους που εμφανίζονται σε πολλά επίπεδα.

Σε αυτή τη διαφορετικότητα παίζει ρόλο όχι μόνο η ηλικία τους αλλά και ο τόπος που μεγαλώνουν, ωστόσο γίνεται σαφές ότι αν κάτι έχουν κοινό, ως πρωταρχική πηγή ταύτισης για τις νεότερες ηλικίες, αυτό είναι οι φίλοι τους, κάτι που αφήνει να διαφανεί τι είναι αυτό που στερήθηκαν στην πολύμηνη και πρωτόγνωρη δοκιμασία της πανδημίας που επιφύλασσε η ζωή σε όλους μας, κοινή ανάγκη για την οποία στοχοποιήθηκαν και διαπομπεύθηκαν, όταν δεν κακοποιήθηκαν κιόλας από τις αρχές. Και είναι σαφείς: διαφοροποιούν την πραγματική επαφή με τους συνομηλίκους τους από την ψηφιακή επικοινωνία, δίνοντας έμφαση στην αναντικατάστατη πρώτη.

Στην έρευνα που σχεδιάστηκε βάση μιας καινοτόμου μεθοδολογικής διαδικασίας που είχε τη μορφή συζήτησης, όπως υπάρχει στις διάφορες εφαρμογές των κοινωνικών δικτύων επικοινωνίας των νέων μέσω κινητού, με τις γνωστές σχετικές αντιδράσεις, αποτελεί επίτευγμα η συμμετοχή, αφού είχε μέσο χρόνο συμπλήρωσης τα 18 λεπτά.

Αν μπορεί κάτι να ξεχωρίσει σε αυτή τη μεγάλη έρευνα είναι το πόσο απέχουν οι νέοι από τις αντιλήψεις που έχουν οι μεγαλύτερες γενιές περί πολιτικής και πολιτικής συμμετοχής, δημιουργώντας ένα κενό στο τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από τα ίδια ως συμμετοχή, συλλογικότητα ή πολιτική ένταξη και δράση, αφού αυτή στα μάτια των νέων μπορεί να λάβει τη μορφή ακόμη και ενός πολιτικού ή κοινωνικού σχολίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η συμμετοχή σε μια τέτοιου περιεχομένου συζήτηση ή η αντίδραση σε αυτή. Κάτι που σε έναν βαθμό αντανακλάται στις εκλογές, με διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε αυτούς που ψηφίζουν ή όχι αλλά και στην αποστασιοποίηση των νέων από τα κόμματα. Εναπόκειται λοιπόν στους παραδοσιακούς πολιτικούς σχηματισμούς να σκύψουν στα ευρήματα της έρευνας για να μελετήσουν τους τρόπους που θα μπορούσαν - αν τα καταφέρουν - να προσεγγίσουν τους νέους, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό τούς έχουν γυρίσει την πλάτη χαράζοντας τα δικά τους μονοπάτια, που μπορεί να φτάνουν μέχρι τη διαφυγή από μια χώρα που δεν φαίνεται να τους έχει προετοιμάσει και κανένα ρόδινο μέλλον.

Χωρίς μέλλον

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νέοι μπορεί να επιλέξουν τη φυγή και τη μετανάστευση από το να διατυπώσουν ένα αίτημα, αφήνοντας αυτό, ως ένα μεγάλο χαστούκι να ηχεί στα αυτιά των μεγαλύτερων και της πολιτικής διαχείρισης που κατάφεραν να τους στερήσουν το παρόν, αφαιρώντας από την ίδια την κοινωνία το μέλλον της.

Σε μια χώρα ερειπίων που άφησαν οι πολιτικές των προηγούμενων ετών και ολοκλήρωσαν τα μνημόνια, δεν υπάρχουν σειρήνες για τους ανθρώπους που γεννήθηκαν μεταξύ 1991-2003. Βεβαίως έχουν κι άλλα κοινά πέρα από τους φίλους, όπως είναι η θρησκεία που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος των νέων ανεξαρτήτως των γεγονότων που τους διαμόρφωσαν, σε πολλαπλές επιλογές που εκκινούν από τη δολοφονία Φύσσα μέχρι το Μακεδονικό όπου οι νέοι θα μπορούσαν να αυτοτοποθετηθούν.

Παρέχοντας τη δυνατότητα να αντληθούν τα χαρακτηριστικά όσων ψήφισαν από όσους δεν το έπραξαν, κοινή συνισταμένη είναι ότι δε συγκινούνται από τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα και παραμένουν μακριά από ιδεολογίες, καθώς τα κόμματα «δεν μιλάνε τη γλώσσα τους», ενώ σχεδόν ο ένας στους πέντε από αυτούς που είχαν δικαίωμα ψήφου και δεν το έπραξαν δεν αναγνωρίζουν κάποιο καθοριστικό πολιτικό γεγονός ούτε ταυτίζονται με κάποιο ιδεολογικό ρεύμα στην έμπρακτή τους αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος. Απέχουν γενικότερα ή αποσυνδέουν την έννοια της πολιτικής δράσης με την εκλογική διαδικασία και τις συλλογικές δράσεις από τη συμμετοχή στις εκλογές, θεωρώντας πιο σημαντική τη συμμετοχή σε άλλου είδους δράσεις, αντανακλώντας περισσότερο μια αντικομματική αντίληψη αλλά όχι απολίτικη.

Τα κοινωνικά δίκτυα αναδεικνύονται ως το μέσο τοποθέτησης σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα αλλά και το κυρίαρχο μέσο πολιτικής συμμετοχής για σχεδόν τους μισούς, το 47,4% συγκεκριμένα που αναφέρουν ως συμμετοχή τον σχολιασμό τους για κάποιο πολιτικό ή κοινωνικό θέμα ή το ότι έχουν ποστάρει ένα μουσικό κομμάτι με πολιτικοκοινωνικό περιεχόμενο, το 37,2% ως έγνοια για τα κοινά, ενώ το 34,3% ενθάρρυνε την κοινωνική κινητοποίηση μέσα από τα social media. Με την κλασσική έννοια, στις μορφές πολιτικής συμμετοχής οι συνήθεις διαδηλώσεις δεν αποτελούν την κυρίαρχη επιλογή, καθώς μόνο ο ένας στους τρεις έχει συμμετάσχει.

Κοινωνικές αξίες

Μπορεί στην ύπαρξη του Θεού να υπερτερεί η δυσπιστία (38,1% διαφωνεί απόλυτα ή σχετικά έναντι αντίστοιχα του 33,6%, αλλά όχι προς όφελος της επιστήμης ή του ορθολογισμού. Για σχεδόν τον έναν στους τέσσερις, το 24,3% συναθροίζει ένα μεγάλο ποσοστό ουδετερότητας που ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί με την ύπαρξή του. Στην ύπαρξή του συμφωνεί μάλλον (14,7%) ή απόλυτα (18,9), ενώ απόλυτα διαφωνεί το 21,9% και σχετικά το 17,2%. Ωστόσο είναι χαρακτηριστικό ότι και ο ένας στους πέντε όσων τοποθετούνται πιο αριστερά - το 20% - δηλώνει ότι νηστεύει και κοινωνεί.

Σε αυτήν την μεγάλη έρευνα, αποτυπώνονται ακόμη και οι συνήθειές τους, από το αν καπνίζουν μέχρι το αν αθλούνται, αλλά κυρίως ξεπροβάλει ένα παλίμψηστο, καθώς δεν προκύπτει ενιαία εικόνα παρά η χαρτογράφηση των διαφορών που υπάρχουν, όχι μόνο σε αυτό το ηλικιακό εύρος, αλλά ανάλογα και την προέλευση των νέων γεωγραφικά - είτε είναι αστική, ημιαστική ή αγροτική περιοχή - καταδεικνύοντας αφενός πόσο καθοριστικός είναι ο τόπος διαμονής και αφετέρου ότι αυτό που στερεοτυπικά τείνουμε να ομογενοποιούμε προσδίδοντας σε μια ενιαία κατηγορία που χαρακτηρίζουμε ως γενιά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν ανταποκρίνεται στη σύνθετη πραγματικότητα. Και πέρα από την εργασιακή ανασφάλεια που μπορεί να τους αγχώνει και την πλήρως συμβιωτική τους σχέση με τα κοινωνικά δίκτυα απαιτείται μεγάλη μελέτη πάνω στις ηλικιακές, χωρικές και ιδεολογικές τους διαφοροποιήσεις.

Επιχειρήσαμε μια πρώτη αποτύπωση των συμπερασμάτων από αυτή την έρευνα συζητώντας με τις επιστημονικά υπεύθυνες ερευνήτριες του ΕΚΚΕ και συγγραφείς της: η πολιτική επιστήμονας Μανίνα Κακεπάκη μας δίνει το πολιτικό στίγμα που διαφαίνεται από τις απαντήσεις των νέων, αναφερόμενη και στις συνήθειές τους, ενώ η κοινωνική ψυχολόγος Κατερίνα Ηλιού προσεγγίζει τα ερευνητικά αποτελέσματα για τις ομάδες που προσδιορίζουν ότι εντάσσονται οι νέοι επισημαίνοντας τη σημασία τους.

ΕΡ.: Αν έπρεπε να επιλέξεις ένα γεγονός που επέδρασε καθοριστικά στις πολιτικές σου απόψεις, ποιο θα διάλεγες;(%) 

Πηγή: Έρευνα YouWho?

Κοινωνικοποιητικά γεγονότα

Μανίνα Κακεπάκη

Ποιο μπορεί να είναι το «γεγονός» της γενιάς των ανθρώπων που γεννήθηκαν μεταξύ 1991 και 2003, στην Ελλάδα των μνημονίων και της κατάρρευσης του παλιού δικομματισμού;

Κοινή συνισταμένη, πέρα από ηλικίες και κομματικές προτιμήσεις είναι ότι τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματα είναι αυτά που εν τέλει διαμορφώνουν τα άτομα και την πολιτική τους ταυτότητα, επιβεβαιώνοντας έτσι την διαχρονική ισχύ της διαδικασίας πολιτικής κοινωνικοποίησης του ατόμου στο πλαίσιο της οικογένειας. Ελλείψει συγκρίσιμων στοιχείων, δεν μπορεί εύκολα να απαντηθεί αν σε κάθε γενιά συνέβαινε αυτό, ή αν η γενιά των ανθρώπων που γεννιούνται μετά το 1991 δεν έχει ζήσει (ακόμα;) το δικό της «Πολυτεχνείο», ή τη δική της «Μεταπολίτευση» ή «Αλλαγή»˙ το γεγονός εκείνο δηλαδή που θα την επικαθορίσει και θα τη συνοδεύει ως προσδιορισμός στις μελλοντικές αναλύσεις, μετατρέποντας την από άθροισμα ατομικών ιστοριών σε ένα συλλογικό υποκείμενο

Δεύτερον: υπάρχει μια μεγάλη «γκρίζα ζώνη», καθώς περίπου ένας στους πέντε νέους και νέες δεν αναγνωρίζει κανένα επιδραστικό γεγονός, με το ποσοστό αυτό να ανεβαίνει στον έναν στους τέσσερις για όσους απέχουν της εκλογικής διαδικασίας. Αν αυτό συνιστά αποτυχία των πολιτικών κομμάτων να αφουγκραστούν και να εκφράσουν τις ανησυχίες μερίδας των νέων, καθώς περιστρέφουν την ρητορική και τους συμβολισμούς τους γύρω από γεγονότα που λίγο τους αφορούν, ή αν αντίθετα υπάρχει μια ομάδα νέων που για άλλους λόγους θέτει τον εαυτό της εκτός της πολιτικής διαδικασίας, είναι ερώτημα που παραμένει αναπάντητο.

Τα μεγάλα πολιτικά διακυβεύματα που τόσο δίχασαν και διχάζουν, μάλλον αποτελούν περισσότερο πεδία διαμάχης στο επίπεδο του πολιτικού λόγου παρά πραγματικά επίδικα, τουλάχιστον για τις νεότερες ηλικίες. Ενδεχομένως δε, στις δυο τελευταίες επισημάνσεις να βρίσκεται και η μικρή έως ελάχιστη ελκυστικότητα των πολιτικών κομμάτων στους νέους και η επιλογή της 'εξόδου' από το πολιτικό σύστημα.

Ατομικές Συνήθειες: Γνωρίζουμε ότι η έννοια του πολιτικού διευρύνεται, ενώ ακόμα και η έννοια της πολιτικής συμμετοχής πλέον εμπεριέχει και ατομικές ενέργειες, εθελοντισμός στη γειτονιά, περιβάλλον, συνειδητή κατανάλωση κοκ.

Ενδεχομένως, για τους νέους σήμερα οι ατομικές τους επιλογές και συνήθειες αποτελούν μορφές ατομικής έκφρασης και ταυτότητας και υποκαθιστούν άλλου τύπου συλλογικές ταυτίσεις.

Διαπιστώσαμε ότι, ανεξάρτητα από τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις, ένα χαρακτηριστικό εμφανίζεται με ανάλογη συχνότητα σε όλες τις επιμέρους κοινωνικό-δημογραφικές ομάδες που μελετήσαμε: η έκθεση του εαυτού στα social media φαίνεται ότι επιβεβαιώνει όλες τις υφιστάμενες μελέτες που αναγνωρίζουν την συμβιωτική σχέση νέων και social media.

Η σκιαγράφηση του προφίλ των νέων ανέδειξε και ουσιαστικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες εδράζονται στο διαφορετικό τρόπο που συγκροτούνται οι ταυτότητες, είτε αυτές είναι έμφυλες, είτε βασίζονται στη διαίρεση Κέντρου/Περιφέρειας είτε στην ιδεολογία. Η θρησκεία με το τελετουργικό και τα μυστήριά της φαίνεται ότι αποτελεί συστατικό στοιχείο στη συμπεριφορά ορισμένων νέων τους οποίους και διαφοροποιεί από τους άλλους, ιδιαίτερα τους κατοίκους της περιφέρειας και όσους βρίσκονται δεξιότερα στον άξονα Αριστερά- Δεξιά.

Το σώμα και η προσωπική περιποίηση και ευεξία, είτε μέσω της (μη) άθλησης, τη (μη) επιλογής εναλλακτικής διατροφής, της (μη) ύπαρξης τατουάζ, της (μη) επιλογής του καπνίσματος αποτελεί ένα ακόμα πεδίο άρθρωσης ταυτοτήτων, ιδιαίτερα των έμφυλων και των πολιτικών. Γυναίκες, ερωτώμενοι που δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου, αλλά και όσοι βρίσκονται αριστερά του άξονα Α-Δ εμφανίζονται δεκτικότεροι στην αποδοχή νέων επιλογών διατροφής, εναλλακτικής ιατρικής, παρεμβάσεων στο σώμα (τατουάζ) αλλά και στο κάπνισμα.

Συμπερασματικά:

Στερεοτυπική αντίληψη ότι οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική. Διαθέσιμα στοιχεία και έρευνες δεν επιβεβαιώνουν αυτήν την αντίληψη. Οι νέοι εμπλέκονται λιγότερο με αυτό που στην πολιτική επιστήμη συνήθως ονομάζουμε «παραδοσιακή» ή «επίσημη» πολιτική, όπως είναι η εμπλοκή με πολιτικά κόμματα και η συμμετοχή στις εκλογές.

Οι νέοι δεν κινητοποιούνται μαζικά γιατί δεν συνυπάρχουν μαζικά σε χώρους που ευνοούν την ανάπτυξη μιας κοινής «ταξικής» συνείδησης. Δεν είναι τυχαίο ότι πχ έχουμε μαθητικές ή φοιτητές κινητοποιήσεις πολύ συχνότερα από κινητοποιήσεις νέων ανέργων ή επισφαλώς εργαζόμενων.

Επιλέγουν σε μεγαλύτερα ποσοστά την επιλογή της «εξόδου» από το πρόβλημα μέσω της μετανάστευσης, και έτσι δεν υιοθετείται η επιλογή της διαμόρφωσης αιτήματος.

Τα νέα μέσα ευνοούν την μαζική κινητοποίηση όμως αποτρέπουν από την δημιουργία μόνιμων οργανώσεων.

Όμως υπάρχουν ενδείξεις ότι το πολιτικό ενδιαφέρον και η πολιτική συμμετοχή αυξάνουν σε περιόδους μεγάλων κοινωνικό-οικονομικών μεταβολών, συνεπώς είναι πιθανόν η τρέχουσα γενιά που βιώνει τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης να κινητοποιηθεί μαζικότερα από την προηγούμενη που μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον μεγαλύτερης υλικής ευμάρειας.

Η πανδημία ως μείζον γεγονός σε παγκόσμιο επίπεδο: άνοδος συνδικαλιστικής εκπροσώπησης (uber, amazon) αναθεώρηση σχέσης με την Ευρώπη καθώς η τελευταία ταυτίζεται από τους νέους με την ελεύθερη μετακίνηση.

Ερ.: «Όλοι ανήκουμε σε διαφορετικές ομάδες. Ποιες από τις παρακάτω σε χαρακτηρίζουν περισσότερο (έως δύο επιλογές);»Πηγή: Έρευνα YouWho? (EKKE 2020)

Γιατί είναι σημαντικό να μελετήσουμε την υπαγωγή των νέων σε κοινωνικές ομάδες;

Κατερίνα Ηλιού

Η συμμετοχή μας σε ομάδες προσδιορίζει την ατομική μας ταυτότητα, καθώς μέσα από τη συλλογική διαβίωση υιοθετούμε απόψεις, προσαρμόζουμε και παγιώνουμε συμπεριφορές, προσανατολίζουμε τις επιλογές μας και ιεραρχούμε τις ανάγκες μας.

Ειδικά για την ηλικιακή κατηγορία των νέων, που τίθεται στο επίκεντρο της παρούσας έρευνας, το ενδιαφέρον για την αναγνώριση της ταυτότητάς τους μέσα από την ένταξή τους σε ποικίλες κοινωνικές ομάδες, παραμένει ενεργό, καθώς οι επιλογές του ανήκειν κυριαρχούν σε αυτή τη δραστήρια ηλικιακή περίοδο. Μάλιστα, η συγκυρία του περιορισμού στο σπίτι λόγω της πανδημίας του COVID 19, καθώς αποκόπτει και τους νέους από τη δια ζώσης συμμετοχή σε ομάδες, αυξάνει το ενδιαφέρον μας για τον αυτοπροσδιορισμό των νέων μέσα από τις ομάδες στις οποίες ανήκουν.

Πως προσδιορίζουν οι νέοι τον εαυτό τους μέσα από τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές ομάδες;

Για να απαντήσουμε στο συγκεκριμένο ερώτημα ζητήσαμε από τους ερωτώμενους/ες να προσδιορίσουν επιμέρους ομάδες που θεωρούν ότι τους χαρακτηρίζουν περισσότερο μέσα από ένα σύνολο 12 επιλογών (με όριο δύο επιλογές).

Η εικόνα που αναδεικνύεται από τις προτεραιότητες που θέτουν οι νέοι ως προς τις ομάδες που τους χαρακτηρίζουν, τους σκιαγραφεί ως ιδεολόγους, κοινωνικούς και δεμένους με τη γονική οικογένεια. Φαίνεται να επιβεβαιώνεται ότι οι ιδέες απασχολούν τους νέους, ενώ οι κοινωνικές συναναστροφές θεωρούνται σημαντικές στη ζωή τους και τον αυτο-προσδιορισμό τους. Τέλος, επιβεβαιώνουν τον κυρίαρχο ρόλο της οικογένειας στη ζωή τους, που μπορεί να αντανακλά τις ανάγκες της ηλικίας τους, καθώς και το πολιτισμικό πρότυπο των Ελλήνων για τους ισχυρούς διαχρονικούς δεσμούς με την οικογένεια.

Σχόλιο: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η ηλικιακή ομάδα των νέων στοχοποιήθηκε ως υψηλής υπαιτιότητας για τη μετάδοση του ιού COVID-19, όχι μόνο μεταξύ των νέων, αλλά και σε άλλες ηλικίες μέσα από τις επαφές με την οικογένεια. Οι απαντήσεις που δίνουν οι νέοι στην έρευνα YouWho? - αν και τους βρίσκει στην αρχή της πανδημίας και σε συνθήκες αυστηρού lockdown - αναδεικνύουν τις ιδιαίτερες ανάγκες τους για συνύπαρξη με τους συνομήλικους. Μάλιστα, η κοινωνικοποιητική δυναμική της υπαγωγής στην παρέα ιεραρχείται πάνω από την αντίστοιχη δυναμική της οικογένειας, η οποία, βέβαια, ακολουθεί αμέσως μετά ως σημαντική ομάδα υπαγωγής. Τα συγκεκριμένα ερευνητικά αποτελέσματα έρχονται σε αντίθεση με μια κυρίαρχη στερεοτυπική αντίληψη για τους νέους που περιγράφονται ως ψηφιακά υπερδραστήριοι και απομακρυσμένοι από τον κοινωνικό περίγυρο. Φαίνεται, πως οι νέοι που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα, διαφοροποιούν την πραγματική επαφή με τους συνομήλικους από την ψηφιακή επικοινωνία και δίνουν έμφαση στην πρώτη.

Υπό το πρίσμα αυτών των ερευνητικών ευρημάτων, οι αποφάσεις για τη διαχείριση της πανδημίας και οι επιμέρους υπαγορεύσεις για κοινωνική αποστασιοποίηση ή και απομόνωση, φαίνεται να μη λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες επιμέρους ηλικιακών κατηγοριών, όπως οι νέοι, για την ψυχοσωματική τους υγεία και το αναπτυξιακό στάδιο του κύκλου ζωής, το οποίο διανύουν. Άλλωστε, οι ίδιοι οι νέοι, στην παρούσα έρευνα, φαίνεται να μην υποστηρίζουν την υποκατάσταση ενός εύρους κοινωνικών δράσεων από τις δυνατότητες που προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος, παρά τις αυξημένες ψηφιακές τους ικανότητες συγκριτικά με τις μεγαλύτερες γενιές.

Η έρευνα «YouWho?» υλοποιήθηκε διαδικτυακά κατά την περίοδο 17 Φεβρουαρίου-5 Απριλίου 2020 με στόχο τη διερεύνηση των πολιτικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών των νέων που γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1991-2003 και συνεπώς βρίσκονταν στο ηλικιακό εύρος των 17-29 ετών κατά την περίοδο συλλογής των δεδομένων. Link έργου: https://youwho.gr/

Μέρος των ερευνητικών δεδομένων είναι ελεύθερα προσβάσιμα στην πλατφόρμα Ανοιχτών Κοινωνικών Δεδομένων του EKKE (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών) Socioscope. Link: https://socioscope.gr/ Link Socioscope video: https://www.youtube.com/watch?v=GPP1Bijmss4

Χρηματοδότηση: Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της Πράξης «Έρευνα, Εκπαίδευση και Υποδομές: ο τριγωνισμός των αξόνων στρατηγικής ανάπτυξης του ΕΚΚΕ - REDI» (MIS 5002378) που εντάσσεται στη «Δράση Στρατηγικής Ανάπτυξης Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων» και χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).

https://www.efsyn.gr/