Εργοδοτικός παράδεισος και εργασιακή κόλαση οι «ειδικές ζώνες»

ΠΙΚΡΗ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΟΥ 3.000 ΕΟΖ ΣΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 120 ΧΩΡΕΣ

Εργοδοτικός παράδεισος και εργασιακή κόλαση οι «ειδικές ζώνες»

Του ΜΠΑΜΠΗ ΜΙΧΑΛΗ

Στις τελευταίες 4 δεκαετίες οι επιπτώσεις της προσανατολισμένης στις εξαγωγές εκβιομηχάνισης έθεσαν σε αμφισβήτηση τις δημοφιλείς στρατηγικές υποκατάστασης των εισαγωγών που ώς τότε ακολουθούσαν οι περισσότερες χώρες του κόσμου.

Με εξαντλητικά ωράρια και αμοιβές πείνας δουλεύουν οι Μεξικάνες εργάτριες στο εργοστάσιο του ομίλου Tecma, ο οποίος λειτουργεί 18 maquilladoras σήμερα για λογαριασμό 33 πολυεθνικών επιχειρήσεων στα σύνορα του βόρειου Μεξικού Η αλλαγή αυτή συνέβη παράλληλα με τη ραγδαία ανάπτυξη των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών (ΕΟΖ), περιοχών στην επικράτεια μιας συνήθως αναπτυσσόμενης χώρας, οι οποίες με στόχο την προσέλκυση εξαγωγικά προσανατολισμένων βιομηχανιών από το εξωτερικό προσέφεραν προνομιακό καθεστώς λειτουργίας και δράσης έναντι των εγχώριων επιχειρήσεων.

 

Μεταξύ άλλων στα κίνητρα που οι χώρες προσέφεραν στις ξένες επιχειρήσεις που εγκαθίσταντο στις ΕΟΖ ήταν: εξαίρεση φορολόγησης, αδασμολόγητη εισαγωγή μηχανολογικού εξοπλισμού, εξαρτημάτων και πρώτων υλών, ελεύθερες εξαγωγές, ελεύθερος επαναπατρισμός κερδών, απλοποίηση διαδικασίας οργάνωσης, προνομιακό κανονιστικό καθεστώς λειτουργίας, ευνοϊκό και ευέλικτο εργασιακό καθεστώς που εξασφάλιζε πάμφθηνη εργασία στους επενδύοντες.

Αν και φαινόμενα ανάλογα με τις Ειδικές Οικονομικές Ζώνες έχουν υπάρξει σε διάφορες μορφές εδώ και έναν αιώνα στην παγκόσμια οικονομία, μόνο στη δεκαετία του '70 οι ζώνες αυτές αρχίζουν και αποκτούν δυναμική.

Ζώνες Ελεύθερου Εμπορίου, Ελεύθερες Ζώνες Εξαγωγικής Διαδικασίας, Ελεύθερες Ζώνες Εξαγωγών, Ελεύθερες Βιομηχανικές Ζώνες, Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, Ειδικές Επενδυτικές Ζώνες και Maquilladoras είναι μερικές από τις μορφές στις οποίες απαντούν αυτές έκτοτε και στα 4 σημεία του πλανήτη.

Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 3.000 ΕΟΖ σπαρμένες σε περισσότερες από 120 χώρες του κόσμου.

«Πρόγονος» όλων των ΕΟΖ είναι οι ζώνες ελεύθερης δράσης των πολυεθνικών κυρίως αμερικανικών επιχειρήσεων στις περιοχές του Μεξικού που βρίσκονται κοντά στα σύνορα, οι περιβόητες maquilladoras. Κάνουν την εμφάνισή τους στα μέσα της δεκαετίας του '60, εισάγουν αδασμολόγητα πρώτες ύλες και μηχανολογικό εξοπλισμό και εξάγουν σχεδόν όλη την παραγωγή τους στο εξωτερικό.

Ο ρόλος του κ. Γκουρία

Χρησιμοποιούν στην παραγωγική διαδικασία μόνο τη γη και το πάμφθηνο εργατικό δυναμικό του Μεξικού. Πολλαπλασιάζονται με ταχύτητα αργότερα μετά την επικύρωση της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου Βορείου Αμερικής (NAFTA).

Μάλιστα, ο πολύφερνος κ. Ανχελ Γκουρία, πρόεδρος του ΟΟΣΑ, ο οποίος πρόσφατα πέρασε από τη χώρα μας δίνοντας συμβουλές κοινωνικού ντάμπινγκ, είχε διατελέσει υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών του Μεξικού κατά την περίοδο διαπραγματεύσεων για τη NAFTA.

  Τα μεροκάματα που παίρνουν, μόλις επαρκούν για τις βασικές τους ανάγκες. Θεωρητικά ο στόχος των χωρών που φιλοξενούν ΕΟΖ είναι η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός της οικονομίας τους μέσω των ξένων επενδύσεων, η εισαγωγή τεχνολογίας και η δημιουργία απασχόλησης. Ωστόσο η πρακτική έδειξε ότι και οι τρεις αυτοί στόχοι είναι αμφισβητήσιμοι.

Οι ΕΟΖ μπορεί να συνεισέφεραν στη μείωση της ανεργίας του ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού της φιλοξενούσας χώρας, η επίπτωσή τους όμως στην επίλυση των προβλημάτων μαζικής ανεργίας που ταλανίζει τις αναπτυσσόμενες χώρες ήταν περιορισμένη.

Σε αρκετές περιπώσεις οι ΕΟΖ θεωρήθηκαν υπεύθυνες για την απορρύθμιση των εγχώριων αγορών εργασίας, την οικονομική εξαθλίωση του εργατικού δυναμικού. Ακόμη πιο περιορισμένη ήταν η επίδραση των ΕΟΖ στην τεχνολογική αναβάθμιση μιας χώρας. Σε μεγάλο βαθμό ευθύνεται γι' αυτό η αδύναμη σύνδεση των ΕΟΖ με την εγχώρια οικονομία και η ασήμαντη χρήση πρώτων υλών από τις ξένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτές.

Ενα τελευταίο ζήτημα είναι οι δραματικές επιπτώσεις που οι ΕΟΖ προκάλεσαν στις εγχώριες αγορές εργασίας, απόρροια του ειδικού κανονιστικού καθεστώτος που χορηγήθηκε στις ξένες επιχειρήσεις.

Πολυάριθμες μελέτες και εκθέσεις διεθνών οργανισμών έχουν δείξει ότι στις περισσότερες από τις χιλιάδες ΕΟΖ που υπάρχουν σήμερα επικρατεί εργασιακός μεσαίωνας:

Παραβίαση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, υποχρεωτικές υπερωρίες, εργασιακή ανασφάλεια, υποβαθμισμένες συνθήκες εργασίας, χρήση πιεστικών πρακτικών προκειμένου να επιτευχθούν οι προθεσμίες και τα πλάνα της παραγωγής, εξάντληση του ανθρώπινου κεφαλαίου, στυγνή εκμετάλλευση, απαγόρευση του συνδικαλισμού.

Αν και σε κάποιες από τις ΕΟΖ που εδρεύουν στα παράλια της Ν. Κίνας οι μέσοι μισθοί είναι υψηλότεροι από τους αντίστοιχους εκτός αυτών, αυτό συνήθως σημαίνει περισσότερες ώρες εργασίας και πιο εντατική εργασία απ' ό,τι εκτός.

Εργασία 10 έως 16 ωρών

Σύμφωνα με μελέτη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), οι εργαζόμενοι αυτών των ζωνών δουλεύουν 10-12 ώρες καθημερινά, ενώ σε κάποιες περιόδους ακόμη και 16 ώρες συνεχώς. Η συνήθης πρακτική των ζωνών είναι η παράταση της εργασιακής βάρδιας.

Κάποια εργοστάσια χρησιμοποιούν σύστημα ημερήσιων ή εβδομαδιαίων πλάνων παραγωγής. Κάτι που σημαίνει ότι οι εργάτες πρέπει να πετύχουν το πλάνο της παραγωγής προκειμένου να πάρουν το ημερομίσθιό τους.

Ετσι σε κάποιες περιπτώσεις οι εργάτες είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν πέρα από την κανονική τους βάρδια.

Μελέτη των Κουσάγκο Τζανάκος για την Παγκόσμια Τράπεζα -που αποτελεί αναφορά σχεδόν για όλες τις μελέτες που υπάρχουν για τις ΕΟΖ- αναφέρει ότι στις ΕΟΖ της Κίνας το μέσο ωράριο ποικίλλει από τις 54 έως τις 77 ώρες την εβδομάδα.

Τα απέραντα ωράρια δημιουργούν όπως είναι φυσικό προβλήματα ασφάλειας και υγείας για τους εργαζομένους, οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις μένουν ακάλυπτοι από τις επιχειρήσεις. *

http://www.enet.gr/?i=news.el.oikonomia&id=306640