Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci): Μεθοδικά κριτήρια

Του Αντόνιο Γκράμσι

Φωτό: εργοστάσιο της Ferrari στην Ιταλία. 

Series I Cars at Factory - 1965. 

Photo courtesy of Marcel Massini.

Η  ιστορική ενότητα των αρχουσών τάξεων πραγματοποιήθηκε μέσα στο Κράτος και η ιστορία τους είναι ουσιαστικά η ιστορία των Κρατών και ομάδων Κρατών. Αλλά δεν πρέπει να πιστεύει κανείς ότι αυτή η ενότητα είναι καθαρά νομικού και πολιτικού χαρα­κτήρα μολονότι και αυτή η μορφή ενότητας έχει την σημασία της και όχι μόνο τυπικά: η βασική ιστορική ενότητα, στη συγκεκριμένη της μορφή, είναι το αποτέλεσμα των οργανικών σχέσεων ανάμεσα στο Κράτος ή την κοινωνία των πολιτικών και την «κοινωνία των πολιτών». Οι κατώτερες τάξεις, εξ ορισμού, δεν είναι ενωμένες και δεν μπορούν να ενοποιηθούν μέχρις ότου μπορέσουν να γίνουν «Κράτος»: η ιστορία τους, επομένως, είναι συνυφασμένη με εκείνη της κοινωνίας των πολιτών, είναι μια «αποδιαρθρωμένη» και ασυνεχής λειτουργία της ιστορίας της κοινωνίας των πολιτών και, κατά συνέπεια της ιστορίας των Κρατών ή των ομάδων Κρατών. Πρέπει επομένως να μελετηθούν:

 

1) Η αντικειμενική διαμόρφωση των κατώτερων κοινωνικών ομάδων, σύμφωνα με την ανάπτυξη και τις αλλαγές που συντελούνται στον χώρο της οικονομικής παραγωγής, την ποσοτική τους εξέλιξη και την προέλευσή τους σαν προϋπάρχουσες κοινωνικές ομάδες, από τις οποίες διατηρούν για ένα ορισμένο διάστημα την νοοτροπία, την ιδεολογία και τους στόχους.

2) Η δραστήρια ή παθητική σύνδεσή τους με τα κυρίαρχα πολιτικά σχήματα, οι προσπάθειες επιρροής στα προγράμματα αυτών των σχημάτων για να επιβάλουν δικές τους διεκδικήσεις, καθώς και τις συνέπειες που αυτές οι προσπάθειες έχουν στο να καθορίσουν διαδικασίες αποσύνθεσης και ανανέωσης ή μετεξέλιξης.

3) Την δημιουργία νέων κομμάτων των κυρίαρχων ομάδων για την διατήρηση της συναίνεσης και του ελέγ­χου των κατώτερων ομάδων.

4) Τους σχηματισμούς των ιδίων των κατώτερων ομάδων για διεκδικήσεις περιορισμένου και μερικού χαρακτήρα.

5) Τους νέους σχηματισμούς που εξασφαλίζουν την αυτονομία των κατώτερων ομάδων, αλλά μέσα στα παλιά πλαίσια.

6) Τους σχηματισμούς που εξασφαλίζουν την πλήρη αυτονομία, κλπ.

Ο κατάλογος αυτών των φάσεων μπορεί να γίνει πιο ακριβής με τις ενδιάμεσες φάσεις ή τους συνδυασμούς περισσότερων φάσεων. Ο ιστορικός πρέπει να παρατηρήσει και να αιτιολογήσει την εξέλιξη προς την πλήρη αυτονομία, από τις πιο πρωτόγονες φάσεις, πρέπει να σημειώσει κάθε εκδήλωση του σορελιανού «πνεύματος απόσχισης». Γι’ αυτό και η ιστορία των κομμάτων των κατώτερων ομάδων είναι πολυσύνθετη, στο βαθμό που πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλες τις συνέπειες της κομματικής δράσης, σ’ όλο τον χώρο των κατώτερων ομάδων. Πρέπει να συμπεριλαμβάνει και την στάση των κυρίαρχων ομά­δων και τις συνέπειες της δράσης τους πάνω στις κατώτερες ομάδες και τα κόμματα που είναι πιο αποτελεσματική, αφού υποστηρίζονται από το κράτος. Μεταξύ των κατώτερων ομάδων μία θα ασκήσει ή θα προσπαθήσει να ασκήσει μια κάποια ηγεμονία μέσα από ένα κόμμα και αυτό πρέπει να προσδιοριστεί μελετώντας την εξέλιξη και όλων των άλλων κομμάτων στο βαθμό που περιέχουν στοιχεία της ηγεμονικής ομάδος ή των άλλων κατώ­τερων ομάδων που υφίστανται αυτή την ηγεμονία. Πολλοί κανόνες της ιστορικής έρευνας μπορούν να προκύψουν από την εξέταση των ιταλικών ανανεωτικών δυνάμεων που ηγή­θηκαν του εθνικού Ριζορτζιμέντο: αυτές οι δυνάμεις πήραν την εξουσία, ενοποιήθηκαν μέσα στο σύγχρονο ιταλικό Κράτος, παλεύοντας εναντίον άλλων συγκεκριμένων δυνά­μεων και βοηθούμενες από συγκεκριμένους υποστηρικτές ή συμμάχους. Για να γίνουν Κράτος έπρεπε να υποταχθούν ή να εξαφανίσουν κάποιες δυνάμεις και να αναζητήσουν ενεργή ή παθητική συναίνεση με κάποιες άλλες.

Η μελέτη της εξέλιξης αυτών των ανα­νεωτικών δυνάμεων από κατώτερες ομάδες σε κυρίαρχες και ηγετικές πρέπει επομένως να ερευνήσει και να επισημάνει τις φάσεις μέσα από τις οποίες αυτές απέκτησαν αυτονομία απέναντι σε εχθρούς που έπρεπε να κτυπήσουν και την σύνδεση με τις ομάδες που τις βοήθησαν ενεργά ή παθητικά, στο βαθμό που όλη αυτή η διαδικασία ήταν αναγκαία ιστορικά για την ενοποίησή τους σε Κράτος. Ο βαθμός της ιστορικο-πολπικής συνεί­δησης που είχαν βαθμιαία φθάσει αυτές οι ανανεωτικές δυνάμεις στις διάφορες φάσεις, μετριέται ακριβώς με αυτά τα δύο σταθμά και όχι μόνο με εκείνο της απομάκρυνσης από δυνάμεις που υπήρξαν κυρίαρχες. Συνήθως ανατρέχουμε μόνο σ’ αυτό το κριτήριο με αποτέλεσμα να έχουμε μια μονόπλευρη εκδοχή της ιστορίας ή άλλοτε να μην καταλαβαί­νουμε τίποτα, όπως στην περίπτωση της ιστορίας της χερσονήσου από την εποχή των Κοινοτήτων και μετά. Η ιταλική αστική τάξη δεν κατόρθωσε να ενώσει γύρω της τον λαό και αυτό υπήρξε η αιτία της ήττας της και των διακοπών της εξέλιξής της. Και στο Ριζορτζιμέντο επίσης ένας τέτοιος στενόμυαλος εγωισμός εμπόδισε μια γρήγορη και τολ­μηρή επανάσταση σαν τη γαλλική. Να ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα και οι αιτίες των πιο σοβαρών δυσκολιών να γραφτεί η ιστορία των κατώτερων κοινωνικών ομάδων και επομένως η (παρελθούσα) ιστορία βεβαίως των Κρατών.

********

 Ο Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci)-(κωμόπολη Άλες Σαρδηνίας, 23 Ιανουαρίου 1891 — Ρώμη, 27 Απριλίου1937) ήταν Ιταλός φιλόσοφος, συγγραφέας, πολιτικός και πολιτικός επιστήμονας.  Το επόμενο κείμενο είναι από τα Τετράδια της φυλακής. Με τον ίδιο τίτλο  συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή κειμένων του Γκράμσι  Il risorgimento,  εκδ. Στοχαστής, σε μετάφραση Γιώργου Μαχαίρα. Εραν.