Τι να κάνουμε; Μια κουβέντα για την Αριστερά (και όχι μόνο)

Τι να κάνουμε; Μια κουβέντα για την Αριστερά (και όχι μόνο)

Του Γιώργου Παπανάγνου*

Το ότι το Μνημόνιο 2 παρατείνει την ύφεση και το αδιέξοδο είναι αδιαμφισβήτητο. Παράλληλα, τα κόμματα του δικομματισμού φυλλορροούν. Κυβέρνηση τεχνοκρατών με τη στήριξη ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ., όπως της αυτή της Ιταλίας, αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να προκύψει. Σε καμία περίπτωση δεν θα έχαιρε κοινωνικής στήριξης. Καθίσταται σαφές ότι η χώρα οφείλει να πάει σε εκλογές.

Αν τελικά επαληθευθούν οι δημοσκοπήσεις, τότε για πρώτη φορά από το 1981 το ΠΑΣΟΚ δεν θα ενσωματώνει στις τάξεις του τις διάφορες τάσεις της κεντροαριστεράς. Στη θέση του θα υπάρχουν τρία κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ, ΔΗΜ.ΑΡ., ΠΑΣΟΚ). Τι προοπτικές για το μέλλον αφήνει να διαφανούν αυτό το σενάριο;

Οι προτάσεις της Δημοκρατικής Αριστεράς και του ΣΥΡΙΖΑ για την έξοδο από την κρίση είναι διαφορετικές αλλά όχι τόσο όσο πιστεύουν ορισμένοι (ιδιαίτερα τα στελέχη τους). Στην ουσία αυτό που προτείνουν είναι μια αναδιαπραγμάτευση της αποπληρωμής του χρέους έτσι ώστε να ανασάνει η ελληνική οικονομία και να μπει ένα τέλος στην καταστροφική ύφεση. Συν μια ενδεχόμενη σημαντική επενδυτική ενίσχυση από την Ε.Ε. Στον ΣΥΡΙΖΑ δείχνουν να πιστεύουν σε μια πιθανή αναδίπλωση των Ευρωπαίων εμπρός στο φάσμα της διάλυσης του ευρώ (μέσα από τη στάση πληρωμών). Ωστόσο, αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο, ενώ η στάση της Γερμανίας και οι ευρωπαϊκές διεργασίες (συμφωνία για συνταγματική κατοχύρωση του «χρυσού» δημοσιονομικού κανόνα, Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας) λίγα περιθώρια αφήνουν για ευχάριστες εκπλήξεις. Αν τελικά καταστεί εφικτή μια χρεωκοπία εντός της Ευρωζώνης, αυτό θα είναι καλό να είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων με τους εταίρους από μια ισχυρή και κυρίως αξιόπιστη ελληνική κυβέρνηση.

 

Την ίδια στιγμή οι προτάσεις και των δύο κομμάτων προϋποθέτουν τη μετατόπιση της Ε.Ε. προς πιο προοδευτικές θέσεις (Ευρώ-ομόλογα, ενεργός ρόλος ΕΚΤ στην ανάπτυξη κ.λπ.) και τη σφαιρικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος του χρέους. Πράγματι το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό αλλά ευρωπαϊκό. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή μια τέτοια στροφή δεν είναι ρεαλιστικό ενδεχόμενο. Η κυβέρνηση Mέρκελ την έχει αποκλείσει κατηγορηματικά και την απόφασή της έχει αποδεχτεί και η κυβέρνηση Σαρκοζί. Ενδεχομένως αν εκλεγεί ο Φρ. Ολάντ στη γαλλική προεδρία και τηρήσει τις προεκλογικές του εξαγγελίες τα πράγματα να μπορέσουν να αλλάξουν. Ωστόσο, αυτό επί της παρούσης παραμένει άγνωστο. Οπότε η Αριστερά θα ήταν καλύτερα να σταματήσει να προβάλλει αυτού του τύπου τις λύσεις, αφελώς ή λαϊκίστικα, ως σοβαρές και άμεσες προτάσεις.

Τι μπορεί να κάνει οπότε η αριστερά;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα οφείλουμε να κάνουμε μια αναδρομή στην καρδιά των ελληνικών προβλημάτων;

Επιγραμματικά, είναι γνωστό ακόμα και σε προπτυχιακούς φοιτητές ότι τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας έχουν να κάνουν:

1. Με το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και επακόλουθα το έλλειμμα στο ισοζύγιο συναλλαγών (14% του ΑΕΠ το 2008 λίγο πριν την κρίση). Μια από τις βασικότερες αιτίες έλλειψης ανταγωνιστικότητας είναι ο μεγαλύτερος πληθωρισμός σε σχέση με την Ευρωζώνη. Αυτό είναι αποτέλεσμα κυρίως του πενιχρού ανταγωνισμού στις ελληνικές αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτά τα κάνουν σαφή οι αναλύσεις του συντηρητικού ΟΟΣΑ και όχι κάποιοι ριζοσπάστες οικονομολόγοι¹. Η αλήθεια είναι ότι η εύκολη πρόσβαση του μεγάλου ελληνικού κεφαλαίου στα δημόσια κέντρα αποφάσεων και οι δεσμοί του με το δικομματικό πολιτικό σύστημα εξέθρεψαν ένα μοντέλο καπιταλιστικής ανάπτυξης που λίγο ευνοεί τον ανταγωνισμό των τιμών. Προφανώς ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερος από αυτόν στην Ισπανία, ωστόσο αυτό δεν είναι πανάκεια. Οι ευθύνες του μεγάλου ελληνικού κεφαλαίου στα προβλήματα της οικονομίας είναι σημαντικές.

2. Με τη χαμηλή παραγωγικότητα, που οφείλεται στο έλλειμμα καινοτομίας (innovation) και τεχνολογίας. Αυτό έχει να κάνει με τον τεράστιο αριθμό μικρών επιχειρήσεων (που ως επί το πλείστον προσανατολίζονται στην εσωτερική αγορά) αλλά και με την αδυναμία (συχνά κοντόθωρη άρνηση) των επιχειρηματιών να επενδύσουν σε αυτούς τους τομείς. Παράλληλα, έχει να κάνει και με την αδυναμία του ελληνικού κράτους να επενδύσει σοβαρά σε έρευνα και ανάπτυξη.

3. Το μεγάλο και κυρίως ανίκανο Δημόσιο. Ναι, το Δημόσιο είναι μεγάλο². Και, ναι, πρέπει να μικρύνει. Το βασικότερο όμως είναι ότι το Δημόσιο είναι αναποτελεσματικό και διεφθαρμένο. Και αυτό είναι απόρροια κακής διαχείρισης. Αν θέλουμε ένα άλλο δημόσιο πρέπει να τιμωρούμε τους παραβάτες ρητά και κατηγορηματικά (λειτουργούς και πολίτες). Πρέπει παράλληλα να αναβαθμίσουμε το εργατικό του δυναμικό.

4. Η νέο-μερκαντιλιστική πολιτική της Γερμανίας ειδικά μετά το 2003 (ανάκτηση ανταγωνιστικότητας μέσω πίεσης μισθών), που οδήγησε την ίδια σε πλεονάσματα ρεκόρ στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και σε ελλείμματα τους εταίρους της³.

5. Η φοροδιαφυγή και η μαύρη οικονομία. Η βασική αιτία των ελληνικών προβλημάτων είναι η αποτυχία/άρνηση συστηματικής συλλογής των φόρων. Πέρα από την Εκκλησία και τους εφοπλιστές, η Ελλάδα αδυνατεί να συλλέξει φόρους από την τεράστια μάζα αυτοαπασχολούμενων, ελεύθερων επαγγελματιών και μικρών επιχειρήσεων. Πρόοδος από το 1975 και μετά έγινε. Ωστόσο, όχι η απαιτούμενη. Η αποτυχία είναι πλέον παταγώδης. Τα διαφεύγοντα έσοδα ήδη το 2007 ήταν 31 δισεκατομμύρια ευρώ (13,6% του ΑΕΠ), ενώ τα συνολικά έσοδα από τη φορολογία ανέρχονταν το 2008 σε 32.6% του ΑΕΠ - ποσοστό εξαιρετικά χαμηλό για Ευρωπαϊκή χώρα⁴. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθεί και ένα άδικο φορολογικό σύστημα που υπερτονίζει τους έμμεσους φόρους και συμβάλλει στην άνιση αναδιανομή του εισοδήματος, πιέζοντας τα μεσαία εισοδήματα⁵.

Τα κόμματα της Αριστεράς λοιπόν καλούνται να δώσουν απαντήσεις στα προβλήματα που εξέθρεψε ο δικομματισμός και τα οποία τα ίδια δεν σταμάτησαν να αναδεικνύουν ενάντια στο ρεύμα τα τελευταία 35 χρόνια. Τι προϋποθέτει η επίτευξη αυτών των στόχων;

Την εκλογική συνεργασία των παρατάξεων της Αριστεράς και κατ’ επέκταση την κατάκτηση της ιδεολογικής ηγεμονίας. Δηλαδή την επεξεργασία ενός πειστικού πολιτικού προτάγματος για τη χώρα. Πού θα βασίζεται αυτό;

Αρχικά στην ουσιαστική αναδιαπραγμάτευση της αποπληρωμής του χρέους. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι εφικτό μονάχα αν υπάρξει μια κυβέρνηση με ισχυρή λαϊκή εντολή, αποτελούμενη από μη φθαρμένα πρόσωπα που να εμπνέουν εμπιστοσύνη. Αυτό καθιστά απαραίτητη την εκλογική συνεργασία των ΔΗΜ.ΑΡ. και ΣΥΡΙΖΑ, ενδεχομένως ακόμα και του ΠΑΣΟΚ, χωρίς ωστόσο συμμετοχή του τελευταίου σε ένα κυβερνητικό σχήμα.

Στη διατήρηση του ευρωπαϊκού χαρακτήρα της χώρας. Κάτι στο οποίο συμφωνούν οι δύο παρατάξεις.

Τέλος και κρίσιμα στην αποδόμηση της Μεταπολίτευσης ή στον κοινωνικά ουσιαστικό εκσυγχρονισμό της χώρας: συλλογή φόρων, αλλαγή του εκλογικού συστήματος,  δίκαιη φορολογία, σμίκρυνση του κράτους, τέλος στην ατιμωρησία, απεξάρτηση από τους μεγαλοεπιχειρηματίες, επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη.

Αυτό είναι το ιστορικό καθήκον της Αριστεράς σε αυτή τη συγκυρία. Η συνένωση και η προώθηση ενός κοινωνικά δίκαιου εκσυγχρονιστικού πολιτικού λόγου. Ο μόνος δρόμος για την πολιτική ηγεμονία αλλά και την αποφυγή της καταστροφής περνά από 'κει. Οι διαφορετικές απόψεις για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και τις επιπτώσεις του στο ελληνικό πολιτικο-οικονομικό σύστημα μπορούν να περιμένουν. Αν αυτό δεν γίνει σαφές πριν από τις εκλογές, τότε οι ευθύνες των κ. Τσίπρα και Κουβέλη θα είναι σχεδόν ίδιες με αυτές των Καραμανλή (ανιψιού) και Παπανδρέου (υιού/εγγονού). Αν ο ανιψιός και ο γιος διέλυσαν τον συμβιβασμό της Μεταπολίτευσης, τον οποίο έχτισαν θείος και πατέρας, τότε οι Τσίπρας και Κουβέλης θα είναι απόλυτα υπεύθυνοι για τη διαιώνιση της καταστροφικής ύφεσης. Η Αριστερά είναι πλέον μπροστά σε μια ιστορική συγκυρία. Αν την απεμπολήσει και αυτή στο όνομα του μικροκομματικού ανταγωνισμού, οι συνέπειες για την ίδια και για τη χώρα θα είναι τραγικές.

* Ο δρ Γ. Παπανάγνου είναι επισκέπτης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Ηνωμένων Εθνών-Κέντρο Συγκριτικών Μελετών Περιφερειακής Ενοποίησης.

Αναφορές:

1. OECD 2009, Greece Economic Survey, Paris.

2. Δες τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO)  http://laborsta.ilo.org/. Πρέπει να επιλεγεί η Ελλάδα από το μενού.

3. Σύμφωνα με έρευνα του ΔΟΕ, όπως καταγράφεται στην εφημερίδα "Le Monde" 24.01.2012

http://www.lemonde.fr/crise-financiere/article/2012/01/24/les-bas-salaires-allemands-seraient-a-l-origine-de-la-crise-en-zone-euro_1633684_1581613.html

4. OECD 2009, Greece Economic Survey, Paris

5. Moschonas et Papanagnou 2007. Posséder une longueur d’avance sur la droite: expliquer la durée gouvernementale du PSOE (1982-96) et du PASOK (1981-2004), Pole Sud.

 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=674854