Η λέξη και ο κόσμος
ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΤΡΑΝΟΥ
[...] στη φιλοσοφία το αυτόματο, που ονομάζεται "ιστορικός
υλισμός", μπορεί να κερδίζει πάντοτε. Μπορεί δίχως άλλο να αντιμετωπίσει
οποιονδήποτε αντίπαλο, εάν δέχεται τις υπηρεσίες της θεoλoγίας, η οποία
σήμερα, όπως ξέρουμε, είναι κοντή και άσχημη και πρέπει να μένει μακριά
απ' το προσκήνιο.
Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας»
Η εξουσία σήμερα επιβάλλει μια παιδαγωγική αντίληψη η οποία θέλει τα
εκπαιδευτικά αντικείμενα, μαζί και τη θρησκειολογία με την επικρατούσα
μορφή της, του ομολογιακού και κατηχητικού μαθήματος, αφυδατωμένα,
«κοντά και άσχημα», ώστε να της παρέχουν υποταγμένα τις υπηρεσίες τους.
Στους φιλόδοξους «παιδαγωγούς της υποταγής» διαφεύγει όμως το μείζον,
αυτό που σύμφωνα με τις αρχές της κριτικής παιδαγωγικής του Πάουλο
Φρέιρε (Paulo Freire), του πιο σημαντικού παιδαγωγού του 20ού αιώνα,
αποτελεί τον κύριο στόχο και ταυτόχρονα το κρίσιμο ένζυμο κάθε
πραγματικά απελευθερωτικής εκπαίδευσης.
Τους διαφεύγει το προφανές, πως κανείς σκεπτόμενος εκπαιδευτικός δεν
θεωρεί τους μαθητές του «άδεια δοχεία», που πρέπει να «γεμίσουν» με τη
γνώση που τους παρέχει ο ίδιος ως αποκλειστικός φορέας της, παρά
αντιμετωπίζει τους μαθητές του ως φορείς δράσης, που έχουν συγκεκριμένες
απόψεις για τον κόσμο, ζώντας σε συγκεκριμένες συνθήκες. O Πάουλο
Φρέιρε, ο οποίος απελευθέρωσε τη φαντασία πολλών ανθρώπων με την
ανανεωτική του προσέγγιση απέναντι στην παιδεία, επεξεργάστηκε μια
προσέγγιση που έδινε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να «διαβάσουν
ταυτόχρονα τη λέξη και τον κόσμο».
Γι' αυτό τον λόγο κυνηγήθηκε άγρια από το στρατιωτικό καθεστώς που
κυβέρνησε τη Βραζιλία μετά το πραξικόπημα του 1964, και, μετά από μια
περίοδο φυλάκισης, υποχρεώθηκε για 16 χρόνια να ζήσει στην εξορία.
Η ριζοσπαστική προσέγγισή του απέναντι στην παιδεία δίνει εξ
ολοκλήρου έμφαση στην «πολιτική της γνώσης», επικεντρώνοντας στην έννοια
της πράξης στην οποία πρέπει να οδηγεί η θεωρία και την οποία μπορεί να
επιβάλλει ο εκπαιδευτικός χωρίς ωστόσο να παρασυρθεί προς την
κατεύθυνση της υπακοής στον δασκαλοκεντρικό αυταρχισμό. Ο Πάουλο Φρέιρε
άγγιξε τις ψυχές των καταπιεσμένων ακριβώς με αυτή τη γλώσσα της ελπίδας
και της πραγματικής δυνατότητάς της, ανανεώνοντας σύμφωνα με τον Πάουλο
Εβαρίστο Αρνς (Paulo Evaristo Arns), πρώην καρδινάλιο του Σάο Πάολο,
όχι μόνο τη συνείδηση των παιδαγωγών, αλλά και σημαντικών εκπροσώπων της
Εκκλησίας με το κείμενο που έγραψε το 1968 απευθυνόμενος προς το
Συνέδριο των Επισκόπων στο Μεντεγίν της Κολομβίας, ένα κείμενο-ορόσημο
της ανάπτυξης της Θεολογίας της Απελευθέρωσης.
Στην παράδοση της μαχόμενης εκπαιδευτικής Αριστεράς, οι εκπαιδευτικοί
ως δημόσιοι διανοούμενοι ερευνούν μαζί με τους μαθητές τους και τη
«λέξη και τον κόσμο», προκειμένου αυτός να γίνει κατανοητός με κριτικό
τρόπο. Μαζί εξετάζουν, μέσα από αυτή τη δυναμική, διαλεκτική σχέση, την
ίδια τους την ύπαρξη, προκειμένου να δουν ποια είναι η θέση τους στον
κόσμο, τι την προσδιορίζει, ποιες είναι οι οικονομικές, κοινωνικές και
πολιτικές δυνάμεις που διαμορφώνουν την ύπαρξή τους και πώς μπορεί να
αλλάξει η ζωή και ο εαυτός τους μαζί με τον κόσμο προς το καλύτερο, και
κυρίως τι είναι αυτό που συσκοτίζει αυτή την υπαρκτή δυνατότητα
χειραφέτησης για την οποία μιλά με έμφαση και η «Θεολογία της
Απελευθέρωσης».
Όποιος διαφωνεί από θέση αρχής με όσους εξυμνούν με απλουστευτικό
τρόπο τη δημοκρατική λειτουργία των σχολείων την οποία θεωρούν
αυτονόητη, αυτόματη και δεδομένη θα πρέπει να μην περιορίζει την ανάλυσή
του για το σχολείο αποκλειστικά στην καταπιεστική του λειτουργία σε μία
καπιταλιστική κοινωνία. Το σχολείο μπορεί να είναι τόσο δύναμη
κυριαρχίας όσο και χειραφέτησης. Ακολουθώντας μέσα στην τάξη ο
εκπαιδευτικός το πνεύμα της δημοκρατικής παιδαγωγικής, ως κόκκινη
γραμμή, ψάχνει σε όλα τα διαθέσιμα αντικείμενα του αναλυτικού
προγράμματος τις προϋποθέσεις για να αναπτύξει τις γόνιμες στιγμές όπου
είναι δυνατή η συνειδητοποίηση των παιδαγωγικών υποκειμένων και η
εκπαίδευσή τους στην «αρχή της ελπίδας», όπως την όρισε ανεπανάληπτα ο
Ερνστ Μπλοχ.
Σύμφωνα με αυτή την αρχή, τα σχολεία δεν μπορούν να διαχωριστούν από
την πολιτική, πνευματική και οικονομική ζωή. Ολόκληρη η διαδικασία της
εκπαίδευσης είναι πολιτική.
Θα επανέλθουμε όμως στα επίκαιρα ζητήματα που έχουν τεθεί από τη
λεγόμενη κριτική θεωρητική παράδοση και τη σχέση της με την εκπαίδευση
σε επόμενο σημείωμα, αφού ολοκληρωθούν και οι εργασίες του ενδιαφέροντος
συνεδρίου “Εκκλησία και Αριστερά” που γίνεται σήμερα και αύριο στη
Θεσσαλονίκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου