Η ακτινογραφία του Ασφαλιστικού

Η ακτινογραφία του Ασφαλιστικού

Γιώργος Στρατόπουλος

Πολλή συζήτηση -υπερβολικά πολλή- έχει γίνει για τις συντάξεις. Λογικό, αφορά όλους μας. Αλλά είναι και επειδή καλλιεργήθηκαν -όχι αθώα- ασάφειες και μύθοι. Ανακρίβειες και σύγχυση επικράτησαν. Αυτό που ακολουθεί είναι ένας οδηγός για το τι πραγματικά συμβαίνει και τι συνέβη

Σε 14 ενότητες όλα όσα θεμελιώδη πρέπει να γνωρίζουμε για το Ασφαλιστικό μας σύστημα: οι δυσλειτουργίες και τα αίτια της κατάρρευσης, η ιστορική εξέλιξη των βασικών μεγεθών από το 1995, τα σημερινά οικονομικά και δημογραφικά στοιχεία, οι μελλοντικοί κίνδυνοι, η σύγκριση με άλλες χώρες.
Η παρουσίαση δεν υπεισέρχεται σε εξαντλητικές τεχνικές λεπτομέρειες. Στόχος είναι η αξιόπιστη ενημέρωση του μη ειδικού αναγνώστη, με τρόπο εύληπτο και ευσύνοπτο. Όχι μόνον επειδή δεν νοείται αξιόπιστη γνώμη χωρίς γνώση. Κυρίως επειδή η αντίληψη της κοινής γνώμης για το Ασφαλιστικό περιέχει σύγχυση, ανακρίβειες, δράκους και Αη-Γιώργηδες. Και καθώς προσγειωνόμαστε τώρα στον νέο κόσμο χωρίς δανεικά, η γνώση της πραγματικότητας είναι απαραίτητη για να αναλάβουμε, πολίτες και πολιτικοί, την ευθύνη που μας αναλογεί και για το παρελθόν και για το μέλλον που χτίζεται σήμερα.

1. Ο διανεμητικός χαρακτήρας του Ασφαλιστικού συστήματος

Το ελληνικό Ασφαλιστικό σύστημα είναι διανεμητικό. Ονομάζεται έτσι, επειδή οι εργαζόμενοι «διανέμουν» μέρος του εισοδήματός τους σε προηγούμενες γενιές. Οι σημερινοί εργαζόμενοι καταβάλλουν εισφορές που χρησιμοποιούνται από τα Ταμεία για να καταβληθούν οι συντάξεις στους υφιστάμενους συνταξιούχους. Κρίσιμη παράμετρος στη λειτουργία του διανεμητικού συστήματος είναι η αναλογία εργαζόμενων-συνταξιούχων. Ειδικότερα, όταν η αναλογία εργαζόμενων-συνταξιούχων είναι υψηλή, το διανεμητικό σύστημα μπορεί να είναι πολύ γενναιόδωρο, καθώς υπάρχουν πολλοί που εισφέρουν (εργαζόμενοι) και λίγοι που λαμβάνουν (συνταξιούχοι). Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται η καθοδική πορεία που είχε η αναλογία εργαζομένων-συνταξιούχων από το 1975 έως το 2009.

ΠΗΓΗ: Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2009.

Κατά συνέπεια απαιτούνται προσαρμογές:

ΑΥΞΗΣΗ ΟΡΙΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΟΧΩΝ =>

ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗΣ =>

ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ.

Οι προσαρμογές είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες. Ούτε ήταν, ούτε είναι ζήτημα πολιτικής επιλογής. Είναι μονόδρομος με αναγκαστική πορεία προς τα μπρος. Το ότι επιβάλλεται έξωθεν δεν σηματοδοτεί παρά την ατολμία, αδράνεια και αναβλητικότητα που χαρακτηρίζει συχνά την ελληνική πολιτική.

2. Η γενναιοδωρία πριν από την κρίση

Στην Ελλάδα το Ασφαλιστικό σύστημα αγνόησε την επιδείνωση της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων και συνέχισε να χορηγεί πολύ υψηλές συντάξεις. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το 2009 η Ελλάδα είχε το υψηλότερο ποσοστό αναπλήρωσης, δηλαδή το πιο γενναιόδωρο σύστημα και από τις 30 χώρες του ΟΟΣΑ. Ως ποσοστό αναπλήρωσης ορίζεται το ποσοστό του εισοδήματος των εργαζομένων που «αναπληρώνεται», καταβάλλεται ως σύνταξη όταν συνταξιοδοτούνται. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί, το 2009 η Ελλάδα καταλάμβανε την 1η θέση στη σχετική κατάταξη.

ΠΗΓΗ: ΟΟΣΑ Pensions at a glance 2009.

Ξοδεύοντας πολλά για συντάξεις χωρίς αντίστοιχη παραγωγική βάση να υποστηρίζει τη δαπάνη με εισφορές, μοιραία τα Ασφαλιστικά Ταμεία μετατράπηκαν σε μηχανισμούς παραγωγής ελλειμμάτων και στηρίζονταν στη βοήθεια του κράτους για να εξυπηρετούν τις ταμειακές τους υποχρεώσεις προς τους συνταξιούχους.

3. Τα ελλείμματα των Ταμείων και το Δημόσιο Χρέος

Με λίγους εργαζόμενους και πολύ γενναιόδωρο σύστημα, τα Ταμεία ήταν ελλειμματικά. Για να καταβληθούν οι συντάξεις, το κράτος συνεισέφερε ολοένα και μεγαλύτερα ποσά στα Ταμεία (επιχορηγήσεις, κοινωνικοί και αποδιδόμενοι πόροι). Το 2000 η επιχορήγηση του κράτους προς τα Ταμεία ήταν 4,8 δισ. (3,3% του ΑΕΠ). Το 2009 ήταν 17 δισ. (7,2% του ΑΕΠ).

Η επιχορήγηση των Ασφαλιστικών Ταμείων απαιτούσε συνεχή αιμορραγία του Κρατικού Προϋπολογισμού. Μόνο τη 10ετία 2000-2009, ο Κρατικός Προϋπολογισμός πρόσφερε στα Ταμεία 98 δισ., ποσό που αντιστοιχεί στο 61% της αύξησης του δημόσιου χρέους την ίδια περίοδο. Για τη 15ετία 2000-2014, το ποσό της επιχορήγησης των Ταμείων ανέρχεται σε 169 δισ. Περισσότερο από το μισό δημόσιο χρέος!

ΠΗΓΗ: Τα στοιχεία για τις επιχορηγήσεις προέρχονται από το Υπουργείο Οικονομικών (Έχουν αφαιρεθεί οι δαπάνες για ΟΑΕΔ, ΕΟΠΠΥ, ΟΠΑΔ)

4. Ο καταλυτικός ρόλος της συνταξιοδοτικής δαπάνης

Ο καταλυτικός ρόλος της συνταξιοδοτικής δαπάνης στη γένεση και διάρκεια της κρίσης τεκμαίρεται από τη λεπτομερή ανάλυση των δαπανών του κράτους για μισθούς και κοινωνικές παροχές ως ποσοστό των εσόδων της Γενικής Κυβέρνησης από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Οι δαπάνες ακολούθησαν πτωτική πορεία την 5ετία 1995-2000 λόγω της προσπάθειας να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι για την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ. Μετά το 2000 όμως, οι δαπάνες ακολούθησαν ανοδική πορεία και κορυφώθηκαν το 2009, οπότε -όχι τυχαία- κορυφώνονται και τα ελλείμματα του Προϋπολογισμού. Επανήλθαν σε πτωτική πορεία στη διάρκεια της δημοσιονομικής προσαρμογής 2010-2014.

Η δαπάνη για κοινωνικές παροχές μπορεί να χωριστεί σε δύο επιμέρους λογαριασμούς: τη δαπάνη για συντάξεις και τη δαπάνη για Υγεία και λοιπές κοινωνικές παροχές. Στη συνέχεια, στα τρία διαγράμματα που ακολουθούν μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη των επιμέρους δαπανών (ως ποσοστό των εσόδων από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές) για: α) μισθούς, β) συντάξεις, γ) Υγεία & λοιπές κοινωνικές παροχές κατά την ίδια χρονική περίοδο (1995-2014).

ΠΗΓΗ: Eurτostat

Οι επιμέρους δαπάνες είχαν την ίδια πορεία με τη συνολική δαπάνη: ελάχιστη τιμή το 2000, μέγιστη τιμή το 2009, αποκλιμάκωση μετά το 2009. Εξαίρεση η συνταξιοδοτική δαπάνη, η οποία μετά το 2009 αυξήθηκε ακόμα περισσότερο! Ασκώντας ένα πρόγραμμα εξαντλητικής δημοσιονομικής προσαρμογής (2010-2014) η Ελλάδα κατάφερε να ελέγξει τις κύριες δαπάνες για μισθούς και υγεία, οι οποίες επέστρεψαν στα επίπεδα του 2000. Η συνταξιοδοτική δαπάνη όμως αυξήθηκε από το 31% στο 40% μέχρι το 2009. Και στη συνέχεια, ύστερα από 5 χρόνια προσαρμογών και περικοπών αυξήθηκε 3 επιπλέον μονάδες (43%)! Το σημαντικό μέγεθος των πόρων που απορροφά το συνταξιοδοτικό ( ~43% των εσόδων) και η διατήρηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης σε τόσο υψηλά επίπεδα, παρά τις αλλεπάλληλες μειώσεις, αναδεικνύει τον καταλυτικό ρόλο του Ασφαλιστικού στην ανάδυση της δημοσιονομικής κρίσης αλλά και στη διάρκειά της.

5. Παρά τις περικοπές η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε!

Αποτελεί παράδοξο το γεγονός πως, παρά τις σημαντικές μειώσεις των συντάξεων την περίοδο της κρίσης, η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε!

Με το ξέσπασμα της κρίσης χρέους η Ελλάδα μπήκε σε πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Στα πλαίσια του προγράμματος (Μνημόνια) έγιναν τεράστιες περικοπές σε μεγάλες ομάδες συνταξιούχων. (Π. Τήνιος).

Μέχρι και το 2012, παρά τις περικοπές, η δαπάνη αυξανόταν. Πέντε χρόνια μνημονιακών περικοπών μείωσαν τη δαπάνη μόνο κατά 6% (2009 vs 2014).

Το 2014 η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 2 δισ. ή 7% σε σύγκριση με το 2007, την τελευταία χρονιά ανάπτυξης πριν η χώρα μπει στον φαύλο κύκλο της ύφεσης! Στο ίδιο διάστημα το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 24%.

Δύο ήταν κυρίως οι λόγοι που, παρά τις δραστικές περικοπές, η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε:

Αυξήσεις 2008-2009

Οι πρώτες μειώσεις συντάξεων ουσιαστικά δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από το να αναιρέσουν τις σημαντικές αυξήσεις που δόθηκαν τη διετία 2008-2009, ενώ δηλαδή η κρίση είχε ξεκινήσει και το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώνονταν κατά 4,8%.

Αύξηση δικαιούχων (συνταξιούχων)

ΠΗΓΗ: Eurostat

6. Η αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων

Στα διαγράμματα που ακολουθούν αποτυπώνονται οι μεταβολές του αριθμού των συνταξιούχων ανά Ταμείο για την περίοδο 31/8/2007-31/3/2015 (κάτω διάγραμμα) και το ύψος της μέσης κύριας σύνταξης που έλαβαν οι δικαιούχοι των Ταμείων τον Μάρτιο του 2015 (άνω διάγραμμα).

ΠΗΓΗ: Ενιαίο Σύστημα Ελέγχου Πληρωμών Συντάξεων – Ήλιος (Στοιχεία Μαρτίου 2015) & Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2008

Σε λιγότερο από 8 έτη ο αριθμός των συνταξιούχων αυξήθηκε στα περισσότερα Ταμεία σε ποσοστό άνω του 25%. Εξαίρεση αποτέλεσαν τα Ταμεία που χορηγούν τις χαμηλότερες συντάξεις, ο ΟΓΑ – μείωση δικαιούχων- και το ΙΚΑ- ήπια αύξηση. Ποσοστά αύξησης της τάξης του 25% σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα δεν μπορούν να αποδοθούν σε φυσιολογική ροή συνταξιοδοτήσεων. Πολλοί ασφαλισμένοι χρησιμοποίησαν τις ευεργετικές διατάξεις –το ασφαλιστικό μας σύστημα διέθετε πληθώρα- για πρόωρη συνταξιοδότηση, σπεύδοντας «να κλειδώσουν» καλύτερους όρους συνταξιοδότησης. Στην περίπτωση μάλιστα του Δημοσίου, ο νομοθέτης με τον μνημονιακό νόμο 3863/2010 παρείχε επιπλέον κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση αναγνωρίζοντας πολλά πλασματικά έτη εργασίας. Επρόκειτο για ένα συντεταγμένο σχέδιο μείωσης της μισθολογικής δαπάνης του Δημοσίου. Με αυτό τον τρόπο όμως, απλώς μετατέθηκε το πρόβλημα από τη μισθολογική στη συνταξιοδοτική δαπάνη του Δημοσίου. Επιδιώξαμε –ανεπιτυχώς- να λύσουμε το δημοσιονομικό πρόβλημα της οικονομίας δια της μεθόδου της… συνταξιοδότησης!

*Δεν συμπεριλαμβάνονται τα Ταμεία που εντάχθηκαν στο ΙΚΑ το 2008

7. Το Παράδοξο των Πρόωρων Συντάξεων

Τα πλήθος των συνταξιούχων αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της κρίσης, καθώς πολλοί ασφαλισμένοι χρησιμοποίησαν τα «παραθυράκια» του συστήματος για να αποχωρήσουν πρόωρα.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ύψος των συντάξεων γήρατος και το πλήθος των δικαιούχων ανά ηλικιακό εύρος. (Συντάξεις γήρατος ονομάζονται οι συντάξεις που αποδίδονται σε δικαιούχους οι οποίοι συμπλήρωσαν τα προβλεπόμενα όρια ηλικίας και αποχώρησαν από την εργασία τους.) Σε αντιδιαστολή με τις αναπηρικές συντάξεις και τις συντάξεις θανάτου/χηρείας, οι συντάξεις γήρατος κατά κανόνα αφορούν πολίτες σχετικά προχωρημένης ηλικίας. Ωστόσο- φαίνεται και στο διάγραμμα – υπάρχουν πολλοί δικαιούχοι μέσης ηλικίας που λαμβάνουν συντάξεις γήρατος.

Αναλογιστικά προβλέπεται χαμηλότερη σύνταξη σ’ εκείνους που συνταξιοδοτούνται σε νεαρότερη ηλικία, επειδή τη λαμβάνουν για περισσότερα χρόνια. Ένας εργαζόμενος που αποχωρεί στα 55 αναλογιστικά δικαιούται πολύ χαμηλότερη σύνταξη από έναν εργαζόμενο που αποχωρεί στα 65 ακόμα και αν έχουν καταβάλλει τις ίδιες εισφορές. Γι’ αυτό θα περίμενε κανείς πως οι 50άρηδες συνταξιούχοι λαμβάνουν κατά μ.ο. σημαντικά χαμηλότερες συντάξεις από τους 60άρηδες συνταξιούχους κι ακόμα μικρότερες από εκείνες των 65άρηδων. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στην πράξη, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. Το σύστημα ήταν ακραία και προκλητικά γενναιόδωρο για εκείνους που αποχωρούσαν πρόωρα.

Οπως φαίνεται στο διάγραμα που ακολουθεί οι συνταξιούχοι κάτω των 65 λαμβάνουν σημαντικά υψηλότερες συντάξεις από τους συνταξιούχους άνω των 65 ετών! Αυτό συμβαίνει γιατί οι πιο προνομιούχες ομάδες της κοινωνίας που είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν καλύτερη σύνταξη, είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν και ευνοϊκότερους όρους –μικρότερη ηλικία- αποχώρησης. Έχοντας μεγάλο πλήθος νέων σε ηλικία συνταξιούχων και με σχετικά υψηλές συντάξεις, το ασφαλιστικό σύστημα καταβάλλει 6,9 δισ. για συντάξεις γήρατος σε δικαιούχους κάτω των 65 (30% της συνολικής δαπάνης). Αυτό είναι πολύ σημαντικό βάρος και δυσανάλογο του χαρακτήρα εξαίρεσης που υποτίθεται πως έχουν οι συνταξιοδοτήσεις γήρατος πριν τα 65. Η δυνατότητα που δόθηκε σε πολλές ομάδες ασφαλισμένων να αποχωρούν πρόωρα εξασφαλίζοντας υψηλότατες συντάξεις είχε και έχει βαρύτατες συνέπειες στα οικονομικά των Ταμείων.

Asfalistiko_7b

ΠΗΓΗ: Ενιαίο Σύστημα Ελέγχου Πληρωμών Συντάξεων – Ήλιος – Στοιχεία Μαρτίου 2015

8. Οι συντάξεις του Δημοσίου

Οι συντάξεις του Δημοσίου απεικονίζουν σε υπερθετικό βαθμό τα προβλήματα του Ασφαλιστικού

Το 2014 η δαπάνη για συντάξεις του Δημοσίου ήταν 19% (6,1 δισ.) υψηλότερη σε σχέση με το 2007 (5,1 δισ. €). Την ίδια στιγμή το ΑΕΠ της χώρας υποχώρησε κατά ¼! Το 2014 δαπανήσαμε το 3,4% του ΑΕΠ για συντάξεις του Δημοσίου, ενώ το 2007 η σχετική δαπάνη ανερχόταν μόλις στο 2,2% του ΑΕΠ.

Asfalistiko_8b

Με έτος αναφοράς το 2007- τελευταία χρονιά ανάπτυξης, πριν η ελληνική οικονομία μπει στη δίνη της κρίσης – προκύπτει πως η μείωση της ετήσιας δαπάνης ανά συνταξιούχο δημοσίου ήταν περιορισμένη παρά τις μεγάλες μειώσεις στις συντάξεις.

Μεγάλο μέρος των μειώσεων μετά το 2010 αντιστάθμισαν τις μεγάλες αυξήσεις που δόθηκαν το 2008-2009 (+19%). Τελικά όμως η κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις στο Δημόσιο το 2014 ήταν μειωμένη μόλις κατά 4% σε σχέση με το 2007!

ΠΗΓΗ: Υπουργείο Οικονομικών & Σύστημα ΗΛΙΟΣ/ΗΔΙΚΑ

9. Δαπανούμε για συντάξεις το υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρώπη

Ακούγεται οξύμωρο, αλλά το 2012, μετά από τόσες μειώσεις στις συντάξεις, η χώρα μας δαπάνησε για συντάξεις το 17,7% του ΑΕΠ και είχε το πιο «δαπανηρό» συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη!

ΠΗΓΗ: Eurostat

Είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε πως η πρωτιά της χώρας στο ύψος της συνταξιοδοτικής δαπάνης δεν μπορεί να αποδοθεί στην υψηλή ανεργία ή εισφοροδιαφυγή. Αν είχαμε μικρότερη ανεργία και περισσότερες εισφορές, τα Ταμεία θα είχαν αυξημένα έσοδα και θα μειώνονταν οι απαραίτητες επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισμό. Η τελική δαπάνη όμως θα παρέμενε ίδια και σε απόλυτα νούμερα και σε ποσοστά του ΑΕΠ. Γιατί η δαπάνη δεν εξαρτάται παρά μόνον από το ύψος των συντάξεων και τον αριθμό των συνταξιούχων.

Ο δείκτης συνταξιοδοτική δαπάνη ως % του ΑΕΠ είναι πολύ σημαντικός γιατί συμπυκνώνει πληροφορίες για την επιβάρυνση των πολιτών από τη δαπάνη για συντάξεις (κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις ανά χώρα), σε σχέση με τις οικονομικές δυνατότητες των πολιτών (κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά χώρα). Έτσι π.χ. η Ελλάδα το 2012 ξόδευε περισσότερα €/ανά κάτοικο για συντάξεις από την Ισπανία, μια χώρα με σημαντικά υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την Ελλάδα.

Asfalistiko_9b2

10. Εξέλιξη Συνταξιοδοτικής δαπάνης % ΑΕΠ

Η Εξέλιξη Συνταξιοδοτικής δαπάνης % ΑΕΠ για Ελλάδα και Ευρωζώνη κατά τα έτη 2000-2012 απεικονίζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.

ΠΗΓΗ: Eurostat

Πριν το 2008 η δαπάνη για συντάξεις ως % του ΑΕΠ κυμαινόταν στα ίδια επίπεδα με το μέσο όρο της Ευρωζώνης και λίγο χαμηλότερα. Αλλά στη διάρκεια της κρίσης, ειδικά τη 2ετία 2011-2012, η δαπάνη εκτοξεύτηκε. Αυτό οφείλεται σε συνδυαστική αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης (αριθμητής) κατά 9,3% και μείωση του ΑΕΠ (παρονομαστής) κατά 14,9% σε σταθερές και 14,1% σε τρέχουσες τιμές. Το 2013 η Ελλάδα προχώρησε σε περαιτέρω δραστικές περικοπές στις συντάξεις με αποτέλεσμα να περιοριστεί η δαπάνη στο 16,2% του ΑΕΠ. Αν και σημαντικά μειωμένη, εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλότερη από το μέσο όρο της Ευρωζώνης. Διεκδικεί και το 2013, την 1η θέση, στη σχετική κατάταξη, μαζί με την Ιταλία. Η εικόνα των δαπανών για συντάξεις ως % του ΑΕΠ πριν την κρίση είναι παραπλανητική. Δεν αποτυπώνει την ένταση των στρεβλώσεων του συστήματος. Το ασφαλιστικό ήταν δημοσιονομική βόμβα βραδείας ανάφλεξης που ενεργοποιήθηκε με την έλευση της κρίσης. Το γεγονός πως εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι μπορούσαν κατά βούληση να αποχωρήσουν πριν τα 65 έτη, στέλνοντας το λογαριασμό στον Προϋπολογισμό ήταν στρέβλωση που αναδείχθηκε, όταν μεγάλο πλήθος εργαζομένων, βλέποντας το εισόδημά τους να μειώνεται δραματικά λόγω της κρίσης, επέλεξαν την οδό της συνταξιοδότησης.

11. Ο μύθος των αποθεματικών

Αποτελεί ήττα της λογικής η ανάδειξη των «καταληστευμένων αποθεματικών» των Ταμείων σε ιερό δισκοπότηρο του Ασφαλιστικού. Ενώ όλοι γνωρίζουμε πως ήδη από τη δεκαετία του ’70 τα μεγαλύτερα Ταμεία κύριας σύνταξης ήταν ελλειμματικά, δεν μπορούσαν να σχηματίσουν αποθεματικά από τις εισφορές. Εξ αυτού άλλωστε επιχορηγούνται από το κράτος εδώ και 40 χρόνια, για να ανταποκριθούν στις ταμειακές τους υποχρεώσεις.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί συγκρίνονται οι ετήσιες αποδόσεις του διετούς ομολόγου του Γερμανικού Δημοσίου και των επενδύσεων των αποθεματικών των Ταμείων για την περίοδο 1996-2012. Η σύγκριση έχει ρόλο υπενθύμισης: όταν αξιολογούμε τη διαχείριση επενδύσεων δεν απομονώνουμε μόνο τις ζημιές αλλά εξετάζουμε συνολικά τις καλές και τις κακές περιόδους, συνυπολογίζουμε δηλαδή κέρδη και ζημιές.

ΠΗΓΗ: Bloomberg, Eurostat

Ο Μύθος πως τα Ταμεία έχασαν την περιουσία τους από άστοχες /σκανδαλώδεις επενδύσεις οφείλεται στο γεγονός ότι υπολογίσαμε μόνο τις ζημιές που υπέστησαν (ελληνικό χρηματιστήριο, δομημένα ομόλογα, PSI) και αγνοήσαμε τα κέρδη που αποκόμιζαν επί δεκαετίες. Μια ολοκληρωμένη εικόνα των αποδόσεων των αποθεματικών παρέχει η σύγκρισή τους σε βάθος χρόνου με τις αποδόσεις της πιο ασφαλούς επένδυσης εντός Ευρώ, του διετούς Ομολόγου του Γερμανικού Δημοσίου. Και αποδεικνύεται ότι τα αποθεματικά των Ταμείων: Την 4ετία 1996-99 πέτυχαν απόδοση πολύ υψηλότερη του Γερμανικού Ομολόγου: αποκόμισαν υψηλά κέρδη και από τα ελληνικά ομόλογα και από τις τοποθετήσεις στο ελληνικό χρηματιστήριο. Τη 2ετία 2000-01 είχαν απόδοση χαμηλότερη του Γερμανικού Ομολόγου: είχαν ζημιές από τις μετοχές αλλά κέρδη από τα Ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου κι έτσι οι αποδόσεις παρέμειναν θετικές. Την 4ετία 2002-05 σημείωσαν υψηλότερη απόδοση, διότι κατέγραψαν κέρδη και από τα ελληνικά ομόλογα και από το ελληνικό χρηματιστήριο. Μετά το 2008 οι αποδόσεις των αποθεματικών κατέρρευσαν μαζί με τη χώρα: τεράστιες ζημιές από τις τοποθετήσεις και στα ελληνικά ομόλογα και στο ελληνικό χρηματιστήριο. Η συνολική, ωστόσο, αποτίμηση της περιόδου 1995-2012 αποδεικνύει πως η μέση απόδοση των αποθεματικών των Ταμείων (2,2%) δεν διαφέρει πολύ από τη μέση απόδοση του 2ετούς Ομολόγου του Γερμανικού Ομολόγου. Υπήρξαν, δηλαδή, εξαιρετικά κακές χρονιές για τα αποθεματικά των Ταμείων στη διάρκεια της κρίσης, υπήρξαν όμως και εξαιρετικά επωφελείς και κερδοφόρες χρονιές, λόγω των υψηλών αποδόσεων που προσέφεραν οι ελληνικές μετοχές και τα ομόλογα.

12. Οι ήττες της λογικής - ο μύθος των ζημιών από το PSI

Έχει επικρατήσει η εντύπωση πως τα Ασφαλιστικά Ταμεία αναγκάστηκαν να μειώσουν τις συντάξεις λόγω των ζημιών που υπέστησαν από το κούρεμα των ομολόγων το 2012 (PSI). Δεδομένου ότι το σύνολο των ζημιών των Ταμείων από το PSI ήταν 13.4 δισ., δηλαδή λιγότερα από την ετήσια επιχορήγηση των Ταμείων από το κράτος, αυτός ο ισχυρισμός είναι εντελώς αβάσιμος.

ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Ελλάδος

Σχετικά δε με τις κύριες συντάξεις, ο ισχυρισμός πως οι ζημιές από το PSI συνέτειναν στη μείωση των συντάξεων είναι ακόμα πιο αβάσιμος. Τα Ταμεία Κύριας Σύνταξης ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ & ΝΑΤ που μαζί με το ΓΛΚ καταβάλλουν το 95% των κύριων συντάξεων είχαν πολύ μικρές ζημιές από το PSI, ενώ κάθε χρόνο ελάμβαναν και λαμβάνουν πολλαπλάσιες επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισμό. Οι κύριες συντάξεις του Δημοσίου– υπέστησαν τις μεγαλύτερες μειώσεις– καταβάλλονται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους το οποίο δεν είχε ζημιές αλλά 106 δισ.€ κέρδη από το PSI. Ο λόγος που τα Ταμεία αυτά είχαν πολύ μικρές ζημιές, είναι η αδυναμία τους να συσσωρεύουν αποθεματικά κεφάλαια επειδή εδώ και δεκαετίες είναι ελλειμματικά. Τα λιγοστά αποθεματικά τους, ουσιαστικά αποτελούν κεφάλαιο κίνησης -προέρχονται αποκλειστικά από επιχορηγήσεις του κράτους και μετά βίας επαρκούσαν για την καταβολή συντάξεων μερικών μηνών.

13. Η γήρανση του πληθυσμού και η δημογραφική κατάρρευση

Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – Ageing Report 2015 (εδώ) προδιαγράφουν ένα ζοφερό μέλλον για την Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα: μια ήπειρος γερόντων!

Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνονται τα ποσοστά του συνολικού πληθυσμού της χώρας που ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 25-54 και άνω των 65, και η εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εξέλιξη των ποσοστών μέχρι το 2050

Το 2013 το ποσοστό των πολιτών με ηλικίες 25-54 ήταν 42,6%, υπερδιπλάσιο των πολιτών με ηλικία άνω των 65 (20,3%). Σε 30 χρόνια από σήμερα θα είναι 1:1. Στις ηλικίες 25-54 32,9% και, επίσης 32,9% στις ηλικίες άνω των 65.

Εδώ και χρόνια, σε όλη την Ευρώπη όχι μόνο στην Ελλάδα, οι δημογραφικές εξελίξεις πιέζουν τα Ασφαλιστικά Συστήματα για μείωση των παροχών και αύξηση των ορίων ηλικίας. Και κάθε κράτος και κοινωνία απάντησε δια της πολιτικής και συνδικαλιστικής της ηγεσίας με τον τρόπο της. Εμείς, τουλάχιστον από το 2001 (μεταρρύθμιση Γιαννίτση) επιλέξαμε συνειδητά να αγνοούμε το πρόβλημα και να αναβάλλουμε τα μέτρα. Επιλογή που πληρώνουμε σήμερα οδυνηρά: το πρόβλημα γιγαντώθηκε, τα μέτρα που απαιτούνται είναι δρακόντεια αλλά αναπόφευκτα πλέον..

14. Το ύψος των συντάξεων το 2040

Λόγω της σημαντικής μείωσης των συντάξεων τα τελευταία χρόνια, το δημόσιο σύστημα ασφάλισης έχει απαξιωθεί στη συνείδηση των πολιτών. Πολλοί πιστεύουν πως στο μέλλον το δημόσιο σύστημα θα αδυνατεί να καταβάλλει συντάξεις. Αυτή είναι πολύ απαισιόδοξη άποψη στηριγμένη σε λανθασμένη αντίληψη. Ο κρατικός προϋπολογισμός θα συνεχίσει να δαπανά ένα μέρος του ΑΕΠ σε συντάξεις και στο μέλλον. Περίπου το 14% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ageing Report 2015 εδώ). Οι προβλέψεις της Επιτροπής για επιλεγμένα κράτη της ΕΕ και για τα έτη 2040 και 2060 αποτυπώνονται στο διάγραμμα που ακολουθεί. (Ageing Report 2015).

Σύμφωνα με τις δημογραφικές τάσεις, οι δικαιούχοι σύνταξης το 2040 θα είναι ακόμα περισσότεροι. Ένα μικρότερο μερίδιο του ΑΕΠ (14% αντί για 16%) θα διανέμεται μέσω των συντάξεων σε περισσότερους συνταξιούχους. Άρα οι σημερινοί νέοι θα λάβουν σημαντικά χαμηλότερες συντάξεις. Και θα συνταξιοδοτηθούν σε μεγαλύτερη ηλικία. Το κρίσιμο ερώτημα για τους σημερινούς νέους ασφαλισμένους και μελλοντικούς συνταξιούχους είναι ποιο θα είναι το ΑΕΠ το 2040. Αρκεί να αναλογιστούμε πως, αν σήμερα διαθέταμε το 14% του ΑΕΠ του 2009 για συντάξεις, ακόμα και αν είχαμε 20% περισσότερους συνταξιούχους, θα μπορούσαμε να καταβάλλουμε τις ίδιες με τις σημερινές συντάξεις. Όσο μεγαλύτερο το ΑΕΠ, τόσο υψηλότερες οι συντάξεις. Στον κόσμο χωρίς δανεικά, ο μόνος τρόπος για να αυξηθούν οι συντάξεις είναι η αύξηση του πλούτου, η αύξηση του μεγέθους της οικονομίας, του ΑΕΠ. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα επιτύχουμε τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη στην κοινωνία και στην οικονομία μας. Το μήνυμα είναι επίμονο και μονότονο από κάθε σημείο του πλανήτη: για να επιβιώσουμε στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία χρειάζεται να βελτιώσουμε την ανταγωνιστικότητά μας κι αυτόν το θεμελιώδη στόχο υπηρετούν οι μεταρρυθμίσεις. Όσοι πιστεύουν και σήμερα ακόμη ότι η δυνατότητα ευημερίας και αξιοπρέπειας είναι ζήτημα ρητορικής και εξασφαλίζεται με ένα νόμο σε ένα άρθρο, ας συνεχίσουν την ανάγνωση των παραμυθιών. Για τους υπόλοιπους ενήλικες, το μυστικό κρύβεται στην ίδια τη ζωή μας: όλοι γνωρίζουμε εκ πείρας ότι το μόνο μέρος όπου η ευημερία προηγείται του μόχθου, η κατανάλωση της παραγωγής και η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας είναι το Λεξικό.

ΠΗΓΗ