Πάνω από 76% των μαθητών εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο να σπουδάσουν στο εξωτερικό
Μεγαλώνοντας παιδιά μετανάστες
thema.jpg
Αφροδίτη Τζιαντζή, Ντίνα Δασκαλοπούλου
Μια ολόκληρη γενιά παιδιών, ακόμη και από την πρώιμη εφηβεία, βλέπει πλέον το μέλλον της στο εξωτερικό, όχι μόνο για τις καλύτερες σπουδές ή για το ωραίο ταξίδι, αλλά αντιμετωπίζοντας το Πανεπιστήμιο ως το πρώτο βήμα για μια καινούργια ζωή.
"Κι όταν γεράσω, θα επιστρέψω για να πεθάνω στην πατρίδα μου"
Η φράση δεν ακούστηκε από έναν 35άρη που μετανάστευσε λόγω κρίσης, ακούστηκε από ένα παιδάκι μόλις 14 χρόνων.
Πάρτε άλλη μία, αυτή τη φορά από ένα κοριτσάκι 12 χρόνων:
«Θα ήθελα να φύγω από την Ελλάδα παρόλο που μου αρέσει σαν χώρα κι εδώ βρίσκονται όλοι μου οι φίλοι, γιατί οι πιθανότητες επιτυχίας στον επαγγελματικό χώρο είναι περισσότερες στο εξωτερικό, υπάρχουν καλύτερα πανεπιστήμια, περισσότερες θέσεις εργασίας και καλύτεροι μισθοί».
Πού πήγαν τα παιδιά μας; Ποιος τα έκλεψε και στη θέση τους έβαλε λιλιπούτειους ενήλικες που αναγκάζονται να σκέφτονται υπερώριμα πριν την ώρα τους;
Στη χώρα όπου η ζωή από το 2010 έχει παγιδευτεί σε μια ατέλειωτη μέρα της μαρμότας, ο χρόνος σέρνεται αργά και η πραγματικότητα προσδιορίζεται από τις ίδιες και τις ίδιες λέξεις: μνημόνιο, διαπραγμάτευση, χρέος, αξιολόγηση, μέτρα, κι άλλα μέτρα, ακόμα περισσότερα μέτρα, ύφεση.
Πίσω από αυτές τις λέξεις έρχονται κι άλλες, ακόμα πιο μακάβριες: ανεργία, αναγκαστική μετανάστευση, διάλυση του παραγωγικού ιστού και μια ολόκληρη γενιά στην πιο παραγωγική της ηλικία χτυπημένη κατάστηθα από την κρίση.
Καθόλου τυχαία, επί 7 χρόνια κουνάμε κάθε τρεις και λίγο το μαντίλι στους φίλους μας που φεύγουν και μάθαμε στο πετσί μας τι ακριβώς σημαίνει «brain drain» (διαρροή εγκεφάλων).
Αν όμως χαμηλώσουμε λίγο τις φωνές για τις δικές μας διαλυμένες ζωές, αν σκύψουμε στον κόσμο των μικρών, η εικόνα γίνεται ακόμα πιο τρομακτική: μια ολόκληρη γενιά παιδιών μεγαλώνει με το όνειρο της φυγής.
Δεν μοιάζουν με τον προπαππούλη τους που μόλις στα 12 του ταξίδευε στο κατάστρωμα του υπερωκεάνιου για την Αμερική, ούτε με τον θείο που το 1960 έφευγε γκασταρμπάιτερ για τη Γερμανία.
Αλλά σε μια φρικαλέα επανάληψη της Ιστορίας ως φάρσας, τα παιδιά των παιδιών της ισχυρής Ελλάδας νιώθουν κι αυτά πως δεν τα χωράει ο τόπος τους, πως τα διώχνει η χώρα τους.
Οι δύο στους τρεις νέους 18-25 ετών εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο να αναζητήσουν δουλειά στο εξωτερικό, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ, ένα εύρημα που δεν ξενίζει πλέον κανέναν.
Αυτό όμως που αγνοείται ή συχνά αποσιωπάται είναι ότι από τα τρυφερά χρόνια της εφηβείας, ακόμα και για μαθητές Δημοτικού, η πιο επιθυμητή διέξοδος είναι η μετανάστευση.
Μια από τις ελάχιστες, αν όχι η μοναδική, επιστημονική έρευνα που εξετάζει ακριβώς αυτό το φαινόμενο ανάμεσα στον ελληνικό μαθητικό πληθυσμό είναι η αδημοσίευτη στην Ελλάδα επιστημονική εργασία των καθηγητών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Λόη Λαμπριανίδη και Θεοδόση Συκά, που παρουσιάζει για πρώτη φορά σήμερα η «Εφ.Συν.» (δημοσιεύτηκε στην αγγλόφωνη επιστημονική επιθεώρηση Ιnternational Migration & Intergration, Οκτώβριος 2015).
Εκεί αποτυπώνεται αυτό που καθηγητές, δάσκαλοι και γονείς αντιμετωπίζουν στην καθημερινή ζωή: τα παιδιά μας θέλουν να φύγουν.
Κι η έρευνα το καθρεφτίζει: πάνω από 76% των μαθητών εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο να σπουδάσουν στο εξωτερικό.
Κι όπως όλα δείχνουν, τα παιδιά δεν φεύγουν πια μόνο για τις καλύτερες σπουδές ή για το ωραίο ταξίδι, όπως ήθελαν οι προηγούμενες γενιές, αλλά αντιμετωπίζουν το Πανεπιστήμιο ως το πρώτο βήμα για μια καινούργια ζωή, εφόσον όλο και λιγότεροι από όσους καταφέρνουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό βλέπουν ως ορατή προοπτική την άμεση επιστροφή στην πατρίδα τους.
Ερωτηματολόγια
Η έρευνα βασίστηκε σε ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν σχεδόν όλοι οι μαθητές σε 3 από τα 4 Πειραματικά Λύκεια της Θεσσαλονίκης.
Το δείγμα κρίνεται αντιπροσωπευτικό καθώς περιλαμβάνει 373 μαθητές και μαθήτριες 15-18 χρόνων, από ένα ευρύ κοινωνικο-οικονομικό φάσμα, από συνοικίες με μέτριο, μεσαίο και χαμηλό εισόδημα, από μαθητές με υψηλές σχολικές επιδόσεις, που εισήχθησαν στο Πειραματικό Λύκειο με το νέο σύστημα των εξετάσεων, αλλά και μαθητές με μέτριους και χαμηλότερους βαθμούς, που εισήχθησαν με κλήρωση.
Ενα 43,3% των μαθητών έχει από ισχυρή έως πολύ ισχυρή πρόθεση να μεταναστεύσει για σπουδές, ένα 33% έχει μέτρια πρόθεση και μόλις ένα 23,7% το επιθυμεί λιγότερο ή απαντά αρνητικά.
Αραγε η εμπειρία των καθηγητών στην τάξη επιβεβαιώνει τα ευρήματα της έρευνας;
Μαίρη Πρίμη - καθηγήτρια Αγγλικών σε δημόσιο Λύκειο |
Κατηγορηματικά ναι, μας λέει η Μαίρη Πρίμη, που διδάσκει αγγλικά σε Γυμνάσιο της Νέας Σμύρνης εδώ και 13 χρόνια:
«Είναι πια δεδομένο ότι τα περισσότερα παιδιά ονειρεύονται τη φυγή, ανεξάρτητα αν τα παροτρύνουν από το σπίτι τους ή όχι, αν έχουν την οικονομική δυνατότητα να το στηρίξουν ή όχι.
Ολο και πιο πολύ, όλο και πιο πολλά παιδιά θέλουν να φύγουν από τη χώρα.
Βιώνουν την οικονομική δυσκολία στα σπίτια τους και βλέπουν την Ελλάδα σαν τόπο χωρίς μέλλον.
Διαβάζουν, ακούνε ειδήσεις, εισπράττουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Κι οι καθηγητές περνάνε δύσκολα κι αυτό κάποιες φορές βγαίνει στην τάξη.
Επειτα τα παιδιά ακούνε για συμμαθητές που έχουν φύγει, μαθαίνουν νέα των συνομηλίκων τους που οι οικογένειές τους έχουν πάει σε άλλες χώρες: το εξωτερικό φαντάζει ελκυστικό και η Ελλάδα ολοένα και πιο δύσκολη.
Είναι πολύ απογοητευμένα τα παιδιά - ακόμα και τα παιδάκια του Δημοτικού μπορεί να ακούσεις να λένε "πρέπει να βρω μια δουλειά που να βγάζω λεφτά όταν μεγαλώσω".
Αυτό είναι αφύσικο, ένα παιδάκι θα έπρεπε να ονειρεύεται, όχι να σχεδιάζει.
Από το 2004 υπηρετώ στην ίδια γειτονιά: τα παιδιά τού τότε δεν έχουν καμία σχέση με τα παιδιά τού σήμερα: σήμερα είναι προβληματισμένα, μεγαλώνουν πριν την ώρα τους, μιλάνε για σπουδές με τρομακτικές λεπτομέρειες.
Οταν τα ρωτάς πόσα θα ήθελαν να φύγουν, σηκώνει το χέρι η μισή τάξη... Θα σας πω ένα περιστατικό που με σόκαρε.
Παρουσίαζε ένας μαθητής το μελλοντικό του πρόγραμμα, τα σχέδιά του, που είχαν ως στόχο το να φύγει και να ζήσει έξω.
Και λέει στο τέλος “κι όταν γεράσω, θα επιστρέψω για να πεθάνω στην πατρίδα μου”. Αυτό το παιδάκι είναι 14 χρόνων...».
Ηλέκτρα, 12 χρόνων: «Θελω να σπουδάσω σε χώρα της Ευρώπης, κι ας είναι εδώ οι φίλοι και η οικογένειά μου» |
Ετσι, μπορεί να ηχεί εντελώς παράταιρη η ωριμότητα με την οποία απαντά στο ερώτημα «γιατί θέλεις να φύγεις» η μόλις 12χρονη Ηλέκτρα, είναι ωστόσο ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα από τους πιτσιρικάδες που βλέπουν τον εαυτό τους ως μελλοντικό μετανάστη:
«Θα ήθελα να φύγω από την Ελλάδα παρόλο που μου αρέσει σαν χώρα κι εδώ βρίσκονται όλοι μου οι φίλοι, γιατί οι πιθανότητες επιτυχίας στον επαγγελματικό χώρο είναι περισσότερες στο εξωτερικό, υπάρχουν καλύτερα Πανεπιστήμια, περισσότερες θέσεις εργασίας και καλύτεροι μισθοί.
Οχι όμως σε όλες τις χώρες, γιατί μερικές είναι σε χειρότερη κατάσταση από την Ελλάδα.
Μιλάω για χώρες σαν την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Σουηδία...
Αποκλειστικά εντός της Ευρώπης, γιατί οι υπόλοιπες είναι πολύ μακριά από το σπίτι μου και θα είναι δύσκολο να βλέπω την οικογένειά μου.
Φυσικά δεν είναι σίγουρο ότι θα φύγω γιατί υπάρχει οικονομική δυσκολία, αλλά ελπίζω ότι στο μέλλον θα το πετύχω».
«Θέλει να φύγει...»
Αρης Κουδουνάκος, πατέρας 16χρονης Ειρήνης «Στην Ελλάδα δυστυχώς οι καλύτεροι φεύγουν. Εχουν ήδη φύγει» |
Αρης Κουδουνάκος, πατέρας 16χρονης Ειρήνης «Στην Ελλάδα δυστυχώς οι καλύτεροι φεύγουν. Εχουν ήδη φύγει» |
Ο Αρης, καθηγητής φυσικής αγωγής, συνέταιρος σε γυμναστήριο, συμφιλιώνεται ήδη από τώρα με το γεγονός ότι η 16χρονη κόρη του, Ειρήνη, σε μόλις δύο χρόνια πιθανότατα θα φύγει από τη χώρα, πιθανότατα για να μην επιστρέψει:
«Δεν είναι μόνο η κατάσταση στην Ελλάδα που με προβληματίζει. Κυρίως με καθοδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση το ίδιο το παιδί.Θέλει να φύγει έξω.
Εχει έφεση και αγάπη προς τις ξένες γλώσσες.
Οι εμπειρίες που έχει από ταξίδια στο εξωτερικό ώς την κουλτούρα που βλέπει κυρίως σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης - ο σεβασμός στους κανόνες και στους νόμους, της φαίνεται κάτι πολύ φυσικό.
Kι εγώ και η μητέρα της επιδιώκουμε πολύ συνειδητά να έχει το παιδί μας την επιλογή να σπουδάσει και να εργαστεί στο εξωτερικό, κυρίως γιατί φοβόμαστε ότι μπορεί τα πράγματα να παραμείνουν ως έχουν στην Ελλάδα ή και να χειροτερέψουν».
Μεταπτυχιακό
Η ίδια η Ειρήνη, που ετοιμάζεται να αποκτήσει δίπλωμα επάρκειας στα αγγλικά και το βασικό πτυχίο στα γερμανικά, ήδη προσανατολίζεται να σπουδάσει στο εξωτερικό.
«Μάλλον δεν θα φύγω κατευθείαν για προπτυχιακές σπουδές αλλά σίγουρα θα προσπαθήσω να φύγω για μεταπτυχιακά.
Δεν είναι μόνο ότι στην Ελλάδα θα είναι πολύ δύσκολο να βρω δουλειά στον τομέα που θα επιλέξω.
Αλλά ότι με την ίδια δουλειά στο εξωτερικό θα είχα καλύτερο μισθό, περισσότερη άνεση».
Η φυγή στο εξωτερικό, ακόμα και για προπτυχιακές σπουδές, είναι κοινός τόπος για τους συμμαθητές της:
«Μια φίλη μου έφυγε από το σχολείο μας, πήγε στο αγγλικό να πάρει το Ιnternational Baccalaureate και να σπουδάσει κατευθείαν έξω.
Οσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα φεύγουν. Εδώ είναι πιο δύσκολο να περάσεις στη σχολή που θέλεις σε σύγκριση με την προσπάθεια που καταβάλλεις.
Συχνά είναι πολύς κόπος για το τίποτα, καθώς λίγες είναι οι σχολές με πραγματικό κύρος.
Ακόμα κι αυτές δεν σου δίνουν εγγύηση ότι θα βρεις δουλειά».
Σ’ ένα τέτοιο ζοφερό τοπίο, τα λόγια της μικρούλας Ναταλίας ηχούν παρηγορητικά:
«Πολλοί πιστεύουν ότι η Ελλάδα δεν είναι το ιδανικό μέρος για να ζήσουν. Αντιθέτως εγώ δεν θα την άλλαζα για καμία άλλη.
Ολες οι χώρες είναι διαφορετικές, όμως η Ελλάδα είναι η πατρίδα μου. Σε αυτήν μεγάλωσα κι έμαθα όσα γνωρίζω.
Εδώ ζουν η οικογένειά μου και οι φίλοι μου που ποτέ δεν θα άφηνα πίσω.
Εχω συγγενείς στην Αγγλία και στον Καναδά που θα ήθελα να επισκεφτώ. Αλλά δεν θα ήθελα να μείνω εκεί για πάντα».
Οι καθηγητές
Δημήτρης Καριώτης, διδάσκει σε ΕΠΑΛ στην Ελευσίνα από το 1989:
Πριν από το 2010 ελάχιστοι κουβέντιαζαν να φύγουν από την Ελλάδα, ενώ τώρα το κουβεντιάζουν.Τα παιδιά νιώθουν όλο και πιο πολύ το αδιέξοδο, θέλουν να ξεφύγουν από τη χώρα και την οικονομική κατάσταση.Πολλοί συμμαθητές τους που ήταν από άλλες χώρες έχουν ήδη φύγει και τα παιδιά γίνονται όλο και πιο αδιάφορα για το σχολείο αφού νομίζουν ότι δεν τους προσφέρει καμία διέξοδο.Είναι όλο και πιο επιθετικά στη συμπεριφορά τους και συγκρούονται μεταξύ τους...Κι έπειτα είναι και τα παιδιά μας που χρειάζεται να τα ρωτάμε αν έχουν φάει κάτι...
Μάκης Μαυρέλης, επί 32 χρόνια μαθηματικός, από το 1990 στην Καλλιθέα:
Πριν από 4 χρόνια έφυγαν πολλοί μαθητές μας προς την Αλβανία.
Στη γειτονιά μας έχουμε πολλά παιδιά από την Αίγυπτο, τη Γεωργία, τη Μολδαβία - αυτά τα παιδιά ούτε που το σκέφτονται να φύγουν, η Ελλάδα είναι απείρως καλύτερη από τις χώρες καταγωγής τους.
Από τα Ελληνόπουλα, οι μισοί μας μαθητές που τελείωσαν το ελληνικό Πανεπιστήμιο έχουν ήδη φύγει για το εξωτερικό
Βασίλης Λιβανός, μαθηματικός στο Γενικό Λύκειο Γλυφάδας:
Η Γλυφάδα αντέχει ακόμα. Εμφανίζεται η τάση, αλλά σε στρώματα που μπορούν να στηρίξουν τα παιδιά τους για σπουδές. Οι γονείς είναι εκείνοι που θέλουν να φύγουν τα παιδιά τους.Υπάρχει και η προπαγάνδα από τα ΜΜΕ: όταν ο ΣΚΑΪ σού δείχνει πώς ζει ο γιατρός στη Γερμανία, αλλά όχι ολόκληρη την πραγματικότητα που βιώνει εκεί, δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι όλα έξω είναι εύκολα, ότι εκεί είναι το μέλλον, ότι υπάρχει αξιοκρατία, ότι μπορείς να κυνηγήσεις το αμερικάνικο όνειρο.Τα ίδια τα παιδιά είναι πιο μετρημένα σε σχέση με το πώς ήταν τα παιδιά παλιότερα, αλλά έχουν τα νιάτα - αυτό εξισορροπεί τον φόβο και την ανασφάλεια.Είναι λίγο πιο προβληματισμένα, ξέρουν ότι η επιτυχία είναι πιο δύσκολη. Παλιά ονειρεύονταν να κάνουν τη δουλειά που θέλουν, τώρα ονειρεύονται να βρουν μια δουλειά κατ’ αρχήν κι έπειτα να πληρώνονται.Οσα πάντως έχουν θέσει στόχους να γίνουν γιατροί και μηχανικοί, σίγουρα θέλουν να φύγουν για έξω
Χρήστος Κουρνιώτης, διδάσκει εδώ και 15 χρόνια σε ΕΠΑΛ, τα τελευταία 10 στα Ανω Λιόσια:
Η περιοχή μας είναι εργατική, κοινωνικά υποβαθμισμένη και με υψηλή ανεργία. Ηδη από το 2010 οικογένειες μεταναστών άρχισαν να επιστρέφουν στις πατρίδες τους, αφού εδώ η οικοδομή και τα τεχνικά επαγγέλματα κατέρρευσαν.Από το 2012 που η κοινωνία άρχισε να συνειδητοποιεί ότι η κρίση θα είναι παρατεταμένη, άρχισαν να φεύγουν και οικογένειες Ελλήνων.Είναι πολλά τα παιδιά μας που θέλουν να φύγουν - ακόμα και αμέσως μετά το Λύκειο, για δουλειά. Αλλα ονειρεύονται να φύγουν για σπουδές και να μείνουν έξω κι άλλα να σπουδάσουν εδώ και να φύγουν αμέσως μετά.Ομως τα δικά μας παιδιά είναι πιο υποψιασμένα επειδή μαθαίνουν πώς περνάνε στ’ αλήθεια οι φίλοι τους που έχουν φύγει έξω με τις οικογένειές τους, ξέρουν πως τα πράγματα δεν είναι εύκολα.Κι επειδή έρχονται από δύσκολες οικονομικά οικογενειακές συνθήκες, ωριμάζουν πολύ πιο γρήγορα.Τα δικά μας παιδιά ξέρουν πως μόνο ως πτυχιούχοι μπορούν να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον εκτός Ελλάδας
● Οι πιθανοί μετανάστες προέρχονται κυρίως από τα μεσαία και ανώτερα μεσαία κοινωνικά στρώματα.
● Ενα στα δύο παιδιά με γονείς εργοδότες θέλει να φύγει από τη χώρα.
● Οι μαθητές με την εντονότερη επιθυμία να μεταναστεύσουν για σπουδές είναι φιλόδοξοι, με υψηλές εκπαιδευτικές και επαγγελματικές προσδοκίες, που ήδη έχουν θέσει και επιδιώκουν τους στόχους αυτούς από την πρώιμη εφηβεία.
● Βασικοί λόγοι αποστροφής προς την Ελλάδα είναι πρώτα και κύρια η δυσκολία εύρεσης εργασίας και το χαμηλό επίπεδο σπουδών.
● Βασικοί αποτρεπτικοί παράγοντας για μη μεταναστεύσουν είναι η πιθανότητα να μη γυρίσουν ποτέ και η αγάπη τους για την πατρίδα τους.
Αντιστρέφοντας το brain drain
Ο οικονομικός γεωγράφος Λόης Λαμπριανίδης, κατεξοχήν ειδικός στο φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων», μετά από χρόνια έρευνας καλείται τώρα να αντιπαλέψει το brain drain από τη θέση του γενικού γραμματέα Επενδύσεων στο υπουργείο Οικονομίας.
«Ο λόγος για τον οποίο φεύγει ένας σημαντικός αριθμός επιστημόνων από την Ελλάδα είναι η αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας», λέει στην «Εφ.Συν.».
«Ομως αυτό δεν οφείλεται στο ότι στην Ελλάδα έχουμε υψηλότερο ποσοστό επιστημόνων στο σύνολο του πληθυσμού, για την ακρίβεια είμαστε κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ. Οφείλεται στην περιορισμένη ζήτηση για επιστήμονες από την οικονομία. Αρα οι κινήσεις οι οποίες πρέπει να γίνουν είναι προς την κατεύθυνση της αναδιάρθρωσης της οικονομίας, δηλαδή τη σταδιακή μετατόπισή της στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, γεγονός που θα δημιουργήσει σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας για επιστήμονες».
Ο κ. Λαμπριανίδης λέει ότι πολύ σύντομα «θα ανακοινωθεί πολιτική αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου από το υπουργείο Οικονομίας στη λογική της αναγνώρισης ότι κάποιοι θα επιστρέψουν άμεσα, αλλά αρκετοί ίσως όχι».
«Οντως υπάρχει ένας κίνδυνος η Ελλάδα να απολέσει για πολλά χρόνια ένα αρκετά σημαντικό μέρος από το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό της, γι’ αυτό η κυβέρνηση θα ασκήσει κατάλληλη πολιτική για να το αντιμετωπίσει» καταλήγει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου