Ερντογάν ο Μεγαλοπρεπής

Του Κώστα Βαξεβάνη

Στην Ελλάδα σπάνια καταφέρνουμε να αποδώσουμε την τουρκική πραγματικότητα όπως εξελίσσεται. Τις περισσότερες φορές, εγκλωβισμένοι στην «αιώνια» αντιπαλότητα, αντιμετωπίζουμε ό,τι συμβαίνει στη γείτονα χώρα είτε με καχυποψία, είτε με εθνική «αισιοδοξία». Έτσι στις εγχώριες αναλύσεις, πότε προβλέπεται η κατάρρευση της Τουρκίας και πότε η γιγάντωση και η καταβρόχθισή μας.

Αυτά που έγιναν στην πλατεία Ταξίμ και επεκτάθηκαν σε ολόκληρη την Τουρκία, δεν είναι οι σχεδιασμοί του κεμαλικού κράτους που ανακάμπτει, ούτε κάποιου συνωμοτικού κέντρου. Χωρίς βεβαίως να πρέπει να αποκλείσει κάποιος το ενδεχόμενο, για μια ακόμη φορά να προσπαθήσει το σκληρό τουρκικό κράτος, να αντιμετωπίσει την εσωτερική κρίση, δημιουργώντας μια εξωτερική αντιπαράθεση (Ελλάδα, Συρία, κουρδικοί πληθυσμοί).

Η Τουρκία πέρα από τις κοινωνικές αντιθέσεις και την πολυεθνικότητά της, αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια και μια πολιτική αντίφαση. Ο εχθρός του κεμαλικού στρατοκρατικού κατεστημένου που κυριάρχησε επί έναν αιώνα, δεν είναι κάποιο προοδευτικό κόμμα, αλλά το ισλαμικό του Ταγίπ Ερντογάν. Το κοσμικό κράτος που δημιούργησε ο Κεμάλ Ατατούρκ, στηρίχθηκε στο Στρατό και στη συνέχεια σε παρακρατικούς μηχανισμούς. Δημιούργησε χούντες, εξωτερικούς εχθρούς και δεν είχε ποτέ καλές σχέσεις με τη Δημοκρατία. Από τη Χούντα του Κενάν Εβρέν πέρασε σε έναν κοινοβουλευτισμό απαγορεύσεων. Αν ο Εβρέν δεν παρέδιδε την εξουσία θα είχε τη μοίρα της ελληνικής χούντας. Ετσι ο κεμαλισμός επιβίωσε με τις εκλογές.

Αυτό το βαθύ στρατοκρατικό κράτος χτύπησε ο Ερντογάν. Όχι όμως προς όφελος της Δημοκρατίας αλλά των προσωπικών επιδιώξεων και του ισλαμικού κράτους. Η αντίφαση αυτή, έγινε ακόμη πιο μεγάλη από την εκπόνηση των ευρωπαϊκών θέσεων του Ερντογάν. Ένα ισλαμικό κόμμα, επαγγέλλεται την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.

Η σύγχρονη τουρκική πραγματικότητα, μπορεί να φιλοτεχνείται ως το πορτραίτο του στιβαρού ηγέτη Ερντογάν, είναι όμως πολύ διαφορετική. Με την διακυβέρνηση του Ερντογάν, έχει δημιουργηθεί μια τουρκική νομενκλατούρα, που μετασχηματίζεται στη νέα οικονομική τάξη που (ναι, όπως ακριβώς στην Ελλάδα) υπόσχεται πως θα φέρει την ανάπτυξη. Τα τουρκικά σήριαλ αντικατοπτρίζουν τα οράματα αυτής της νέας τάξης. Στη συνέχεια βεβαίως (ναι, όπως ακριβώς και στην Ελλάδα) αφού δημιουργηθεί ένα τηλεοπτικό πρότυπο ζωής, οι Τράπεζες θα ανοίξουν τα ταμεία για δάνεια κάθε τύπου και θα βάλουν τους πολίτες και τη Δημοκρατία σε οικονομική ομηρία. Την ώρα των διαδηλώσεων (όπως στην Ελλάδα και πάλι) τα τηλεοπτικά κανάλια δεν έδειχναν ούτε φωτογραφία από αυτές.

Ο Ερντογάν είναι ο εκφραστής του οικονομικού κατεστημένου που δημιουργείται. Δημιουργεί μια συγκεκριμένου τύπου Τουρκία, με όχημά του την θρησκεία. Άλλωστε δεν θα υπήρχε δύναμη που θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί με τον κεμαλισμό, σε μια χώρα χωρίς Δημοκρατία, άλλη από την θρησκεία.

Η θρησκεία και η ανάγκη εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας είναι τα δύο βασικά επιχειρήματα με τα οποία ο Ερντογάν επί χρόνια όχι μόνο αποκτά συντριπτική πλειοψηφία, αλλά χτυπά πολιτικούς αντιπάλους, επικρατεί και δικαιολογεί αντιδημοκρατικές πρακτικές. Κατά καιρούς συλλαμβάνονται διανοούμενοι οι οποίοι έχουν εκφραστεί εναντίον του ή εναντίον του θεάρεστου έργου του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Σεβάν Σινανιάν που φυλακίστηκε για βλασφημία εναντίον του Μωάμεθ.
Πρόσφατα για να δικαιολογήσει νομοσχέδιό του κατά του αλκοόλ, ο Ερντογάν αποκάλεσε όσους πίνουν, αλκοολικούς. Και βέβαια έχει ετοιμάσει όλο το νομικό πλαίσιο που δίνει υπερεξουσίες στον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας, για να μεταπηδήσει στην Προεδρία με ασφάλεια.

Εκ των πραγμάτων, ο Ερντογάν είναι για τους εταίρους του στην εξωτερική πολιτική, ο πολιτικός μέσω του οποίου θα οικοδομήσουν τις γεωστρατηγικές τους συμμαχίες. Ενδεχομένως λοιπόν, οι καλές σχέσεις με τον τούρκο πρωθυπουργό να είναι σημαντικότερες από την Δημοκρατία στο εσωτερικό της χώρας. Δεν είναι τυχαίο που η Ευρώπη της Μέρκελ, η οποία πουλάει Μερσεντές και γερμανική τεχνολογία στους νεόπλουτους Τούρκους, δεν θεώρησε ως εμπόδιο στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας τα νομοσχέδια ισλαμικής έμπνευσης.

Η Κωνσταντινούπολη σύμφωνα με τις επίσημες απογραφές, έχει 12 εκατομμύρια κατοίκους. Σε ένα πρόσφατό μου ταξίδι στην Τουρκία, ένας τούρκος συνάδελφος μού έλεγε πως κανένας δεν γνωρίζει ποιός είναι ο πραγματικός πληθυσμός. Υπάρχουν εκτιμήσεις ακόμη και για 17 εκατομμύρια. Κάθε μέρα συρρέουν από τα βάθη της Ανατολίας, άνθρωποι και εγκαθίστανται σε πρόχειρες παράγκες. Το Mall λοιπόν που προσπαθεί να κατασκευάσει ο Ερντογάν, μαζί με όλα τα σύμβολα της «ανάπτυξης», είναι η βιτρίνα μιας χώρας με αντιθέσεις, μα κυρίως μιας χώρας που βρίσκεται υπό την αδιαμφισβήτητη εξουσία του. Την εξουσία του Σουλειμάν του Μεγαλοπρεπή. Σε αυτό δεν βοηθάει μόνο το ισλαμικό κράτος, αλλά τα οικονομικά συμφέροντα που βλέπουν στο πρόσωπό του τον εκφραστή τους.

Οι διαδηλώσεις που γίνονται, όπως και αυτές που θα γίνουν, δεν είναι δημιούργημα κάποιου, (ακόμη και αν αυτοί που κατηγορούνται συμμετέχουν) αλλά η έκφραση μιας κατάστασης που φτάνει στα όριά της. Ενδεχομένως ο τούρκος Βενιζέλος που ανέλαβε να νομιμοποιήσει το Mall ανεπιτυχώς, να μην μπορούσε να φανταστεί τι θα πυροδοτούσε η πράξη του. Αλλά συμβαίνει συχνά στην Ιστορία, μια αφορμή να ξεδιπλώνει όλες τις αιτίες ως κύμα. Κάθε ποσοτική μεταβολή δημιουργεί αναγκαστικά κάποια στιγμή ποιοτικές μεταβολές. Μπορείς να ζεσταίνεις το νερό, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει εσαεί. Κάποια στιγμή μετατρέπεται σε κάτι άλλο. Σε ατμό. Η Τουρκία απλώς είναι ένα καζάνι που βράζει. Και άρχισε να βγάζει ατμούς.

http://www.koutipandoras.gr/