Ο Άγγελος των γραμμάτων
του Σάκη Ιωαννίδη
Η Ιορδάνα λέει ότι αισθάνεται σαν μικρό κοριτσάκι, όλο τρέλα. Στο σχολείο έρχεται όλο ζωντάνια. Τώρα ξέρουμε την αξία των γραμμάτων. Με τα γράμματα ελπίζουμε. Όλες σε μια καλύτερη ευκαιρία. Δεν ξέρουμε αν θα τα καταφέρουμε, όμως αυτό το χρωστάμε όλες στον εαυτό μας και στα παιδιά μας. Ο κύριος Άγγελος και το γλέντι μας το έκανε μάθημα. Δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω*.
Μέσα στα στενά της Ολύμπου, σ’ ένα ψηλοτάβανο σπίτι, με μεγάλα παράθυρα και αμέτρητα βιβλία και σημειώσεις, με υποδέχεται ο κύριος Άγγελος και πριν μιλήσουμε για τους Ρομά κάθεται απέναντι μου κρατώντας ένα βάζο με γλυκό του κουταλιού σταφύλι, για ν’ ανέβουν τα γράδα, όπως λέει. Ο Άγγελος Χατζηνικολάου είναι δάσκαλος. Τίποτα περισσότερο, όπως λέει, από έναν δάσκαλο που ανησυχεί και φροντίζει για τους μαθητές του. Η τάξη του στο δημοτικό του Δενδροποτάμου αυτή τη χρονιά αποτελείται από παιδιά Ρομά από 10 ετών και άνω που δεν είχαν καθίσει ξανά σε θρανίο. Είναι μια τάξη «υποδοχής» για να γνωρίσουν τα παιδιά το σχολείο και να καταφέρουν να πάρουν το απολυτήριο του δημοτικού. Πόσα είναι αυτά στη Θεσσαλονίκη; Κανείς δεν ξέρει. «Μέχρι το 2011 είχαμε ακόμη περιπτώσεις οικισμών Ρομά όπου τα παιδιά δεν φοιτούσαν στο σχολείο, ούτε ήταν κάπου καταγεγραμμένα. Εδώ και δύο χρόνια ξεκίνησε η καταγραφή των παιδιών Ρομά από κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους. Όταν ολοκληρωθεί θα ξέρουμε για τα επόμενα χρόνια πόσα παιδιά θα έρθουν στο σχολείο. Και αν δεν έρθουν θα τ’ αναζητήσουμε».
Σχεδόν μια ζωή αναζητεί αυτά τα παιδιά. Το 1990, φρέσκος ακόμη στο εκπαιδευτικό σύστημα, δίδασκε στο 8ο δημοτικό του Ευόσμου. Καθημερινά έβλεπε τότε δεκάδες πιτσιρίκια να κατεβαίνουν από τον καταυλισμό πίσω από τα υψώματα και να μην μπαίνουν ποτέ μέσα. Η περιέργεια του τον οδήγησε στον καταυλισμό και από τότε δεν σταμάτησε να ασχολείται και να διεκδικεί τη μόρφωση των παιδιών Ρομά. «Μαζί με το Παιδαγωγικό τμήμα του ΑΠΘ και εθελοντές δασκάλους οργανώσαμε τότε απογευματινά μαθήματα εκτός ωραρίου. Σταδιακά απέκτησα τις γνώσεις και την εμπειρία πώς να διαχειρίζομαι τη σχέση μου με τους Ρομά». Από τότε οργώνει τους καταυλισμούς του Δενδροποτάμου, του Ευόσμου, του Κορδελιού, της Περαίας, της Χαλκηδόνας, της Χαλάστρας, των Κυμίνων συμμετέχει σε προγράμματα εκπαίδευσης και διεκδικεί όχι μόνο την ισότητα των ευκαιριών για τα παιδιά Ρομά, αλλά και των αποτελεσμάτων. «Το παιδί που έρχεται από έναν καταυλισμό δεν είναι το ίδιο με το παιδί που έρχεται από μια ευκατάστατη ή μεσαία περιοχή της πόλης. Δεν αρκεί να του δίνεις πρόσβαση σ’ ένα βιβλίο. Αν η πολιτεία ξοδεύει π.χ. 10 ευρώ για την εκπαίδευση ενός παιδιού από την Καλαμαριά ή το Πανόραμα πρέπει να ξοδέψει το δεκαπλάσιο για την εκπαίδευση ενός παιδιού Ρομά, αν πραγματικά θέλει μετά από 10, 20 χρόνια να πετύχουν αυτά τα παιδιά το ίδιο αποτέλεσμα».
Το ερώτημα τι θέλει να κάνει η πολιτεία και η Ευρώπη με τη μόρφωση των Ρομά, τον βασανίζει κάθε φορά που βλέπει να προκηρύσσεται ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κατάρτισης και εκπαίδευσης και κάθε φορά που το ελληνικό κράτος κινδυνεύει μ’ ένα νέο πρόστιμο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και κινητοποιείται στο παραπέντε. Όπως εξηγεί οι Ρομά μέχρι τη δεκαετία του ’80 δεν θεωρούνταν Έλληνες πολίτες και έτσι δεν είχαν πιστοποιητικά γέννησης ή άλλα έγγραφα, οπότε δεν μπορούσαν να εγγράψουν τα παιδιά τους στο σχολείο. «Το 1984 ξεκίνησαν τα πρώτα προγράμματα της Λαϊκής Επιμόρφωσης για την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά. Οι τότε καταγραφές ένα ποσοστό αναλφαβητισμού κοντά στο 98%. Ακολούθησαν 14 χρόνια παρεμβάσεων και στο ευρωπαϊκό συνέδριο του 1996 το ποσοστό του αναλφαβητισμού είχε διαμορφωθεί στο 95%. Προφανώς κάτι δεν πήγαινε καλά με τις δικές μας παρεμβάσεις», τονίζει. Οι παρεμβάσεις και τα προγράμματα εκπαίδευσης με κοινοτικά κονδύλια συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, η σχολική αποτυχία και διαρροή κατέγραψε ποσοστό 80% το 2008, όπως μας λέει. Ελάχιστα λοιπόν είχαν αλλάξει παρά τα πολυδάπανα προγράμματα. «Θυμάμαι την τότε Επίτροπο για θέματα απασχόλησης και κοινωνικά ζητήματα, την Άννα Διαμαντοπούλου, να δηλώνει ότι για ένα πρόγραμμα κατάρτισης 3.000 ενηλίκων Ρομά δαπανήθηκαν περίπου 400 ώρες τη χρονιά και ότι κάθε ώρα κόστιζε 207 ευρώ. Αυτά τα χρήματα δεν τα έπαιρναν οι ίδιοι οι Ρομά, αλλά όλοι εμείς που είχαμε αναλάβει το έργο. Μια τεράστια εργολαβία στο όνομα των Ρομά. Μήπως μας συμφέρει να τους κρατάμε σ’ αυτή την κατάσταση;».
Η κουβέντα πηγαίνει στην υπόθεση της μικρής Μαρίας και τον τρόπο παρουσίασης της από τα ΜΜΕ. Τα ελληνικά Μέσα κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν ένα λεπτό ζήτημα παράνομης υιοθεσίας που αφορούσε μια συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού η οποία χαρακτηρίζεται από τη διαιώνιση αμέτρητων στερεοτύπων. «Στην αρχή φάνηκε ότι οι Ρομά πουλάνε και αγοράζουν παιδιά. Σαν να μην νοιάζονται οι άνθρωποι για τα παιδιά τους. Την παρουσιάσανε να χορεύει και να είναι βαμμένα τα μαλλιά της, για να κρύψουν δήθεν την αρπαγή της, αλλά κανείς δεν εξέτασε αν αυτό το βίντεο τραβήχτηκε στο πλαίσιο του Κνα, ενός εθίμου των Ρομά όπου τα κορίτσια βάφουν τα μαλλιά και τα χέρια τους με χένα. Επίσης, στις συνθήκες υγιεινής που ζουν αυτοί άνθρωποι, βάφουν τα μαλλιά των κοριτσιών για να αποφύγουν τις ψείρες», σημειώνει. Έπρεπε να περάσει ο καιρός και η έρευνα της Δικαιοσύνης να φέρει τα πάνω κάτω στον τρόπο που παρουσιάστηκε η υπόθεση. «Οι Ρομά είναι εύκολος στόχος. Κανείς όμως δεν σκέφτηκε ότι μετά από χρόνια αυτό το κορίτσι θα αναζητήσει αυτά τα βίντεο και θα μας ρίξει μια μεγάλη μούτζα ως κοινωνία. Και θα ‘χουμε και εμείς ευθύνη που δεν φωνάξαμε γι’ αυτό που βλέπαμε στις τηλεοράσεις μας».
Έχοντας πίσω του 20 χρόνια εμπειρίας με τους Ρομά και τα παιδιά τους ο Άγγελος εκτιμά ότι οι παρεμβάσεις που προέρχονται από θεσμούς, όπως η πολιτεία, είναι κατασκευασμένες σε λάθος βάσεις και οδηγούν σε ρατσιστικές συμπεριφορές απέναντι στους τσιγγάνους και σε κοινωνικό αποκλεισμό τους ίδιους τους Ρομά. Ακόμα και το που βρίσκονται εντείνει αυτή την κατάσταση. «Οι θεσμικές παρεμβάσεις έχουν δημιουργήσει ένα γκέτο στο Δενδροπόταμο. Το έργο της δυτικής εισόδου της πόλης διαμόρφωσε στα ανατολικά του οικισμού μια οδό ταχείας κυκλοφορίας, νότια είναι η ΠΑΘΕ, από τη Σταυρούπολη κατεβαίνει η λεωφόρος Δενδροποτάμου και βόρεια οι σιδηροδρομικές γραμμές και τα ΚΤΕΛ δημιουργούν μια κλειστή περιοχή. Δεν υπάρχει ούτε μια διάβαση πεζών. Δεν μπορείς να περάσεις μέσα με τα πόδια. Εγκληματικότητα, ναι, υπάρχει αλλά τόση όση και στην υπόλοιπη επικράτεια. Δημιουργήθηκε ένας χώρος φτώχειας, ένας μη τόπος, όπου ο καθένας παρεμβαίνει όπως θέλει στο όνομα των Ρομά».
Ο ίδιος εκτιμά ότι οι κυρίαρχες απόψεις και δομές, τα στερεότυπα και ο αποκλεισμός μπορούν ν’ αλλάξουν μόνο αν ο μη Ρομά αντιληφθεί ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι ισότιμοι πολίτες αυτού του κράτους και έχουν τα ίδια δικαιώματα. «Θα πρέπει όλοι εμείς να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα των Ρομά, να γίνουμε κοινωνοί των παρεμβάσεων και όχι απλοί εκτελεστές τους. Να καταλάβουμε ότι πρόκειται για ανθρώπους με διαφορετικές παραδόσεις και έθιμα που όμως νοιάζονται για την εκπαίδευση τους, την υγεία τους και όλα όσα θεωρούμε εμείς δεδομένα».
Αυτά όμως πουλάνε; Δεν πουλάνε.
*Απόσπασμα από την παρέμβαση γυναικών Ρομά του Δενδροποτάμου σε συνέδριο για την αξία της εκπαίδευσης των Ρομά.
*Εικόνες της περιοχής του Δενδροποτάμου: Σωτήρης Κοϊκόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου