Λειψανολατρεία: Τα απομεινάρια μιας πίστης
Ιφιγένεια Κοντού
Το σκήνωμα της Αγίας Ελένης με την ασημένια προσωπίδα που τιμάται με την παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας [αρχηγός κράτους άλλωστε κι αυτό όπως και το «άγιο φως»] αλλά και με αθρόα προσέλευση προσκυνητών στην Αγία Βαρβάρα Αιγάλεω, είναι χωρίς αμφιβολία, το [νεκρό] πρόσωπο της εβδομάδας. Το θέμα συζητιέται σε όλα τα Μέσα.
Πολλοί παρατηρητές του φαινομένου, έσπευσαν να παρομοιάσουν την προθυμία των πιστών να προσκυνήσουν ένα άψυχο σώμα, νεκρό εδώ και αιώνες με την προσκόλληση των πρωτόγονων λαών στους νεκρούς προγόνους τους. Δεν είναι όμως μόνο οι πρωτόγονοι λαοί που προσκυνούν και λατρεύουν νεκρά σώματα.
Στην Ευρώπη η λατρεία των λειψάνων είναι πολύ δημοφιλής. Υπάρχει για παράδειγμα, το αίμα του «Αγίου Ιανουαρίου» [San Gennaro] που λέγεται ότι υγροποιείται τρεις φορές τον χρόνο. [Εκτός από το 1939, το 1980 και πέρσι]. Υπάρχουν μερικά κεφάλια του Ιωάννη του Βαφτιστή [κανείς δεν αμφισβητεί καν τη γνησιότητά τους, είναι όλα αληθινά] καθώς και τέσσερα σώματα, σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, που αποδίδονται στην «Αγία Λουκία», μια πολύ αγαπημένη αγία των λαών της Βόρειας Ευρώπης αν και όχι τόσο διάσημη στα Βαλκάνια. [Πόσο μπροστά ο Λούθηρος...]
* Ο San Genaro σε mural [πάσα ομοιότητα είναι συμπτωματική]
Στη γειτονική μας Ιταλία , την έδρα της Καθολικής θρησκείας, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 2.468 «άγιοι χώροι» όπου φυλάσσονται λείψανα. Μόνο στο Βατικανό υπάρχουν περισσότερα από χίλια λείψανα σε ειδικό φυλακτήριο [!]. Το 1950 ο Πάπας Πίος ΙΒ΄ έκανε τη θριαμβευτική ανακοίνωση ότι μετά από δέκα χρόνια ανασκαφών, βρέθηκε επιτέλους ο τάφος του αποστόλου Πέτρου! Πού ήταν παρακαλώ; Κάτω από το Βατικανό!
Το 1968 μάλιστα, ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ επιβεβαίωσε ότι όντως πρόκειται περί των «θνητών λειψάνων του Αγίου Πέτρου, τα οποία αξίζουν όλη την αφοσίωση και την ευλάβειά μας». Όλες οι φωνές [της λογικής και της επιστήμης] που εξέφραζαν έντονες επιφυλάξεις ή και αντιρρήσεις [όπως του Καθολικού αρχαιολόγου Αντόνιο Φερούα ο οποίος έλαβε μέρος στις ανασκαφές του Βατικανού ή του Καρδινάλιου Πουπάρ το 1991] κατασιωπήθηκαν.
Σύμφωνα με το Καθολικό περιοδικό 30 giorni, ο Πάπας Πίος ΙΒ΄ όπως και ο προκάτοχός του Πίος ΙΑ΄, «είχε πάνω του λείψανα της αγίας της Λιζιέ». Ο Παύλος ΣΤ΄ «είχε ένα δάχτυλο του αποστόλου [Θωμά] στο τραπέζι του γραφείου του» και ο Ιωάννης Παύλος Β΄ «έχει, στη δική του κατοικία, μέρη από τη . . . σορό» του «Αγίου Βενέδικτου» και του «Αγίου Αντρέα». Όχι ότι άδειασε κιόλας η Ιταλία από λείψανα με την παραχώρηση του σκηνώματος από τη Βενετία στην Αθήνα...Να τα λέμε κι αυτά.
Έχει κάποια χριστιανική βάση η λειψανολατρεία;
Φαίνεται ότι η λατρεία για τα λείψανα δεν προέκυψε αμέσως μετά τον θάνατο των αποστόλων αλλά αρκετές δεκαετίες ίσως και αιώνες αργότερα. Σημειωτέον ότι η Αγία Γραφή που ολοκληρώθηκε γύρω στο 98 μ.Χ., δεν αναφέρει σε κανένα σημείο της, κάποια περίπτωση λατρείας λειψάνων. Ούτε καν του μάρτυρα Στέφανου που θανατώθηκε δια λιθοβολισμού μπροστά σε τόσον κόσμο όπως περιγράφεται στο βιβλίο της Καινής Διαθήκης: Πράξεις. Ούτε ένας χριστιανός δεν σκέφτηκε να κόψει ένα κομμάτι από τον μάρτυρα, ένα δάχτυλο για παράδειγμα και να το ’χει στο σπίτι του, όπως ο Πάπας Παύλος ΣΤ’. Πότε βρέθηκε το σώμα του κι άρχισε να του αποδίδεται λατρεία; Μόλις στις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα, σύμφωνα πάντα με τους θρύλους της Ορθοδοξίας.
Μήπως υπάρχει κάποια αναφορά σε λατρεία λειψάνων σε παλαιότερα βιβλία της Αγίας Γραφής όπως στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης; Ούτε καν. Το μόνο επιχείρημα το οποίο μπορούν ίσως να επικαλεστούν όσοι προσκυνούν τα λείψανα είναι το θαύμα με τα κόκκαλα του νεκρού προφήτη Ελισαιέ. Πολύ συγκεκριμένα, το περιστατικό στην Αγία Γραφή αναφέρεται ως εξής: «Ύστερα πέθανε ο Ελισαιέ και τον έθαψαν. Και ληστρικές ομάδες Μωαβιτών εισέβαλλαν τακτικά στη χώρα, όποτε έμπαινε ο χρόνος. Και καθώς έθαβαν έναν άνθρωπο, είδαν τη ληστρική ομάδα. Αμέσως έριξαν τον άνθρωπο μέσα στον τάφο του Ελισαιέ και έφυγαν. Και μόλις ο άνθρωπος άγγιξε τα κόκαλα του Ελισαιέ, ήρθε στη ζωή και στάθηκε στα πόδια του» [2 Βασιλέων 13:20,21.]
Πουθενά βέβαια, δεν αναφέρεται ότι ακολούθησε λατρεία ή απόδοση ευλαβικού σεβασμού έστω, στα οστά του προφήτη. Απ΄ό,τι φαίνεται, τον ξαναέθαψαν. Ούτε λάρνακα ούτε κόκκινο μαξιλαράκι ούτε ασημένια προσωπίδα. Σε ολόκληρη την Αγία Γραφή δεν υπάρχει ούτε ένα εδάφιο που να αναφέρεται κάτι τέτοιο. Συμπέρασμα από τον Ωριγένη: «Είναι συνεπώς μάταιο ν’ αναζητήσωμε στην Παλαιά Διαθήκη δικαιολογία για τη λατρεία των λειψάνων· και στην Καινή Διαθήκη δεν δίδεται πολλή προσοχή στα λείψανα. . .».
Πώς φτάσαμε στη λατρεία των λειψάνων;
Αφού λοιπόν δεν υπάρχει κάτι τέτοιο στη Βίβλο κι εφόσον οι πρώτοι χριστιανοί δεν την συνήθιζαν, πώς καθιερώθηκε η λειψανολατρεία ως έκφραση πίστης και ευλάβειας ;
Τα λείψανα ως αντικείμενο λατρείας άρχισαν να εμφανίζονται -μαζί με την καθιέρωση αγίων και άλλα δογματικά θέματα- από τον 2ο μ.Χ. αιώνα κι έπειτα. Κάπου ανάμεσα στις αρχές του 2ου αιώνα και τη Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ. Κι ενώ λογικά θα έπρεπε να λιγοστεύουν με τα χρόνια, αντίθετα, αυξάνονται και πληθύνονται. Θρησκευτικοί αλλά και οικονομικοί , ενίοτε και πολιτικοί λόγοι εδραίωσαν μέσα στους αιώνες, τη λατρεία των λειψάνων καθιστώντας την μια ακμάζουσα επιχείρηση.
Μια καίρια στιγμή στην ιστορία της λειψανολατρείας ήταν όταν o εκκλησιαστικός πατέρας και συγγραφέας Θεοδώρητος, ο πρώτος θεολόγος της χριστιανικής λειψανολατρείας, είχε τη φαεινή ιδέα ότι δεν χρειάζεται το λείψανο να είναι ένα ακέραιο σώμα. Ακόμη και μικρά τμήματα του νεκρού σώματος έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα! ["Τεμαχισμένα σώματα—ολόκληρη η δράση της θείας χάριτος!" ] Οπότε, μπορούσε κάλλιστα ένα σκήνωμα να τεμαχιστεί και τα «θαυματουργά» μέλη να μοιραστούν! Χρυσές δουλειές! Χέρια, πόδια, κάρες... όλα πλέον γίνονταν δεκτά με...τιμές! Σε βαθμό που το 386 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος εξέδωσε ειδικό νόμο ενάντια στην πώληση και το εμπόριο λειψάνων. Από τον 4ο αιώνα έως τη Μεταρρύθμιση πάντως, τα λείψανα γνώρισαν δόξες, τα κέρδη μεγάλωναν, ιδιαίτερα δε τον 12ο και 13ο αιώνα, ο τζίρος έφτασε στα ύψη!
«Κανένας προσκυνητής δεν γύριζε από την Ανατολή με άδεια χέρια. Η ευλάβεια συνδυαζόταν με την κερδοσκοπική προσδοκία. Τα κειμήλια μεταπουλιόνταν σε αστρονομικές τιμές στα ευρωπαϊκά μοναστήρια κι εκείνα με τη σειρά τους μεταβάλλονταν σε πακτωλό αργυρολογίας. Κι όταν στο χρηματιστήριο των ιερών κειμηλίων εξαντλήθηκαν τα δάκρυα τής Παναγίας -είχαν κυκλοφορήσει στη χριστιανική οικουμένη τόννοι ολόκληροι- και τα φτερά των αγγέλων και τα γένεια τού Ιησού καί τα εργόχειρα τής Παναγίας, άρχισε το εμπόριο των αγίων λειψάνων, που προσφέρονταν σε απίστευτη ποικιλία.» - «Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα» του Κυριάκου Σιμόπουλου, κεφάλαιο: «Κειμήλια και Λείψανα».
Οι αυτοκράτορες ήθελαν ένα μικρό οστό στα ιδιαίτερα διαμερίσματά τους [status symbol] ή μαζί τους στη μάχη [φυλαχτό]. Απομεινάρια μιας πίστης που είχε ανάγκη να βλέπει και να αγγίζει κάτι κι ας ήταν νεκρό από αιώνες.
Κι ενώ η ανθρωπότητα βγήκε κάποια στιγμή από τον Μεσαίωνα, η θρησκευτική κατήχηση κρατάει τους πιστούς ακόμη εκεί, σε αυτήν την περίοδο της Ιστορίας. Στη λειψανολατρία. Μπορεί να πει δε κανείς ότι τους κρατά με νύχια και με δόντια. Κατά κυριολεξία.
*Λειψανοθήκη που περιέχει ένα δόντι [!], στάχτες και μαλλιά του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου - Καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη (Museo e Tesoro del Duomo di Monza) της ιταλικής πόλης Μόντσα. Η κάτω σιαγόνα με τα δόντια φυλάσσεται ξεχωριστά.
Η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού επιβεβαίωσε ότι, «σύμφωνα με την παράδοσή της, η Εκκλησία αποδίδει λατρευτικό σεβασμό στους αγίους και τιμά τα αυθεντικά τους λείψανα και τις εικόνες τους». (Διάταγμα για τη Θεία Λειτουργία [Constitution “Sacrosanctum Concilium” sulla sacra Liturgia] από Τα Πρακτικά της Β΄ Συνόδου του Βατικανού [I Documenti del Concilio Vaticano II], 1980). «Τα διαπρεπή λείψανα, καθώς επίσης και αυτά που τιμούνται από ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων» αναφέρονται στον Κώδικα του Κανονικού Δικαίου (Codex Iuris Canonici), που εξέδωσε ο Ιωάννης Παύλος Β΄ το 1983. (Κανόνας 1190).
Η Ορθοδοξία δεν θα μπορούσε να μείνει πίσω... Έχει και εκείνη τα λείψανά της. Τα λείψανα των αγίων Σπυρίδωνα, Διονυσίου και Γεράσιμου έχουν πιάσει τα πόστα στα Επτάνησα, ένα σε κάθε νησί. Του Αγίου Νεκτάριου στην Αίγινα. Στην Πάτρα, εννοείται ότι υπάρχει η κάρα του αγίου Ανδρέα[το δεξί του χέρι όμως είναι στο Άγιον Όρος]. Στο Άγιον Όρος και συγκεκριμένα στο Βατοπέδι, βρίσκεται και το δεξί χέρι του Χρυσόστομου μαζί με την κάρα του. Το δεξί χέρι της Αγίας Αικατερίνης επίσης , φυλάσσεται και αυτό στο Βατοπέδι [σαφής προτίμηση στα δεξιά χέρια].
Εκτίθενται και προσκυνούνται χωρίς να τους ρωτήσει κανείς
Ένας παράγοντας βέβαια που συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση της λειψανολατρείας, ήταν ότι οι ίδιοι οι άγιοι αποδείχτηκαν πολύ συνεργάσιμοι και καλόβολοι. Όντας νεκροί από αιώνες, δεν έφεραν καμία αντίρρηση στο να τους τεμαχίσουν, να τους στολίσουν και να τους εκθέτουν για προσκύνημα. Εξυπνάδες; Όχι ακριβώς. Υπάρχει ένα θέμα εδώ. Ηθικής φύσεως. Άραγε οι ίδιοι οι άγιοι [ως ταπεινοί χριστιανοί] θα συμφωνούσαν να τους προσκυνούν οι συγχριστιανοί τους , να τους κρεμάνε τάματα και να στήνεται ένα ολόκληρο εμπόριο από φυλαχτά και κάθε είδους αναμνηστικά γύρω από το νεκρό σώμα τους;
Ίσως να αντιδρούσαν όπως ο απόστολος Παύλος και ο Βαρνάβας οι οποίοι σε κάποιο ιεραποστολικό ταξίδι τους στην Κύπρο, παραλίγο να γίνουν αντικείμενα λατρείας των ντόπιων που τους πέρασαν για θεούς, για τον Δία και τον Ερμή και θελησαν να τους προσκυνήσουν... Η συνέχεια, όπως αναφέρεται στο βιβλίο της Αγίας Γραφής, Πράξεις 14: 8-18... «Ωστόσο, όταν οι απόστολοι Βαρνάβας και Παύλος το άκουσαν αυτό, έσκισαν τα εξωτερικά τους ενδύματα και πήδησαν μέσα στο πλήθος, φωνάζοντας και λέγοντας: “Άντρες, γιατί κάνετε αυτά τα πράγματα; Και εμείς είμαστε άνθρωποι που έχουμε τις ίδιες αδυναμίες με εσάς, και σας διακηρύττουμε τα καλά νέα για να στραφείτε από αυτά τα μάταια πράγματα στον ζωντανό Θεό, ο οποίος έκανε τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και όλα όσα υπάρχουν σε αυτά...”. Λέγοντας δε αυτά τα πράγματα, μόλις και μετά βίας συγκράτησαν τα πλήθη από το να θυσιάσουν σε αυτούς.»
Και οι άγιοι-λείψανα, αιώνες μουμιοποιημένοι κάτω από τις προσωπίδες, αν είχαν φωνή να μιλήσουν, ποιος ξέρει τι θα έλεγαν; Πιθανόν να αναφωνούσαν: «Τι κάνετε εκεί; Γιατί με προσκυνάτε; Ποιος σας έδωσε το δικαίωμα να με εκθέτετε νεκρό/ή; Πού στην ευχή είναι το δεξί μου χέρι;»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου