Ψυχιατρική είναι...

Του Μιχάλη Παπαγγελή

Ψυχιατρική είναι η ιατρική ειδικότητα που ασχολείται με την αναγνώριση, διάγνωση, θεραπεία και πρόληψη των ψυχικών  διαταραχών. Οι ψυχικές διαταραχές επηρεάζουν την σκέψη, το συναίσθημα, την αντίληψη και  την κρίση,  γίνονται φανερές στη συμπεριφορά του ατόμου και επιδρούν στην ικανότητα του  να λειτουργεί  στην εργασία του, στην καθημερινή ζωή του, στις οικογενειακές και  κοινωνικές σχέσεις του. Είναι συχνές διαταραχές. Στις ανεπτυγμένες χώρες έχει υπολογιστεί ότι 15-20% του πληθυσμού κάποια στιγμή της ζωής του θα εμφανίσει κάποια ψυχική διαταραχή. Έχει υπολογιστεί επίσης ότι ένας στους τέσσερεις  εξ` αυτών που καταφεύγουν  σε γιατρό της πρωτοβάθμιας φροντίδας,  παρουσιάζει  κάποια τέτοια  διαταραχή." o ψυχίατρος Μιχάλης Παπαγγελής, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για το tvxs, σχετικά με το τί είναι η Ψυχιατρική, αλλά και που θα μπορούσε να απευθυνθεί κάποιος για βοήθεια.      Κρυσταλία Πατούλη

Αρχίζοντας από την ιστορία της...

       Παρά το ότι οι ψυχικές διαταραχές υπήρχαν πάντα και παντού και είχαν αναγνωριστεί από τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό στην αρχαία εποχή, η ψυχιατρική  μόλις πρόσφατα απετέλεσε τομέα της ιατρικής. Ουσιαστικά αυτό ξεκίνησε στο τέλος του 18ου αιώνα όταν ο γάλλος γιατρός Philippe Pinel εφάρμοσε για πρώτη φορά τις ανθρωπιστικές θεωρίες του σε νοσηλευόμενους ψυχικά ασθενείς, δίνοντάς τους ελευθερίες και προτρέποντάς τους να ασχοληθούν με ποικίλες δραστηριότητες. Μέχρι τότε οι σοβαρά ψυχικά πάσχοντες αν δεν αντιμετωπίζονταν σαν δαιμονισμένοι, βρίσκονταν αλυσοδεμένοι σε άσυλα να επιδεικνύονται έναντι αμοιβής ή ξέπεφταν μεταξύ των ρακένδυτων και των παραπτωματικών στις φυλακές ή στις σκοτεινές και επικίνδυνες γειτονιές των ευρωπαϊκών πόλεων.

       Τον 19ο αιώνα δεσπόζει η μορφή του γερμανού ψυχιάτρου Emil Kraepelin που εισήγαγε την νοσολογική αντίληψη για τις ψυχικές διαταραχές και μας έδωσε την πρώτη ταξινόμηση των ψυχικών νοσημάτων διαχωρίζοντας από το αδιαφοροποίητο μέχρι τότε ψυχοπαθολογικό υλικό τις διαταραχές που οφείλονται σε οργανική βλάβη του εγκεφάλου, την σχιζοφρένεια (που την ονόμαζε πρώιμη άνοια) και την μανιοκαταθλιπτική ψύχωση.

       Η ραγδαία όμως εξέλιξη της ψυχιατρικής συντελέστηκε τον 20ο αιώνα με κύριους σταθμούς:

• Την εισαγωγή από τον Freud των ψυχολογικών μεθόδων διερεύνησης και θεραπείας των ψυχικών διαταραχών που άνοιξε ένα ανεξάντλητο πεδίο δυνατοτήτων και έδωσε ώθηση στην επινόηση ποικίλων ψυχοθεραπευτικών τεχνικών στα πλαίσια διαφορετικών θεωρητικών σχολών. Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν σφοδρές διαμάχες μεταξύ διαφορετικών σχολών ψυχολογίας, από το τελευταίο όμως τέταρτο του περασμένου αιώνα έγινε αντιληπτό ότι η διατύπωση πολλών αντικρουόμενων θεωριών οφείλεται στον πλούτο και την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχικού φαινομένου. Έτσι κάθε θεωρία ακολουθώντας μια πλευρά της πολυπλοκότητας οδηγείται σε μια μερική «αλήθεια» και ως εκ τούτου είναι η σύνθεση των θεωριών που μπορεί να οδηγήσει σε πιο ολοκληρωμένη κατανόηση. Περισσότερο όμως αυτές οι αντιλήψεις οδήγησαν στην «ειρηνική συνύπαρξη» των διαφόρων ψυχολογικών θεωριών και στον εμπλουτισμό της ψυχοθεραπευτικής πρακτικής με ποικίλες μεθόδους ανεξάρτητα από τη θεωρητική τους προέλευση.
• Την εισαγωγή των βιολογικών θεραπειών των ψυχικών διαταραχών. Σε αυτόν τον τομέα προκλήθηκε πραγματική επανάσταση από δύο κατηγορίες ψυχοφαρμάκων που άρχισαν να χρησιμοποιούνται  τη δεκαετία του 1950. Η πρώτη κατηγορία είναι τα αντιψυχωτικά φάρμακα που χορηγήθηκαν  σε σοβαρά πάσχοντες  και άλλαξαν την εικόνα των ψυχιατρείων. Ενώ μέχρι τότε ο κανόνας ήταν οι κλειστές πόρτες και τα σιδερόφρακτα παράθυρα, μετά την εισαγωγή των αντιψυχωτικών,  οι περισσότεροι χρόνια νοσηλευόμενοι κατέστησαν ικανοί να ζουν μέσα στην κοινότητα, άνοιξαν οι πόρτες των ψυχιατρείων και έγινε αργότερα δυνατή η ανάπτυξη του κινήματος της αποασυλοποίησης που οδήγησε τους χρόνια νοσηλευόμενους να επανέλθουν στις οικογένειές τους ή σε ανάδοχες οικογένειες ή να ζουν σε ειδικούς ξενώνες μέσα στην κοινότητα. Η δεύτερη κατηγορία φαρμάκων είναι τα αντικαταθλιπτικά που έδωσαν αποτελεσματικές λύσεις σε αγχώδεις και καταθλιπτικές καταστάσεις ανθρώπων που ζουν και εργάζονται  μέσα στην κοινότητα.
• Την ανάπτυξη της κοινωνικής ψυχιατρικής που έχει σαν  βασικό εργαλείο της το κέντρο ψυχικής υγιεινής και την θεραπευτική ομάδα που αποτελείται από ψυχιάτρους, παιδοψυχιάτρους,  ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές, επισκέπτες υγείας και  εργοθεραπευτές. Το κέντρο ψυχικής υγιεινής υπακούει στην αρχή της τομεοποίησης δηλαδή σχεδιάζεται για να εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο πληθυσμό σε έναν καθορισμένο γεωγραφικό τομέα. Αυτό  οδήγησε αφ` ενός μεν στη σφαιρικότερη αντιμετώπιση του ψυχικά πάσχοντος με την άμεση  προσέγγιση του  στον τόπο κατοικίας του, αφ` ετέρου δε στην ανάπτυξη της ψυχιατρικής επιδημιολογίας και της φροντίδας για την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών.

Κάποια στοιχεία Ψυχιατρικής νοσολογίας...

Είναι  αχανές  το πεδίο της ψυχιατρικής νοσολογίας.  Υπάρχουν διαφορετικές  διαταραχές με διαφορετική βαρύτητα και αιτιολογία. Μιλώντας για αιτιολογία πρέπει να αναφέρουμε ότι δεν μπορούμε να καθορίσουμε γραμμικά τις αιτίες των ψυχικών διαταραχών. Τα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πολλοί παράγοντες συμβάλουν δυναμικά  στην εκδήλωση τους:  βιολογικοί, γενετικοί, ιδιοσυστατικοί, περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί, οικογενειακοί και  κοινωνικοί.

Κατά κανόνα όσο πιο σοβαρή διαταραχή έχουμε τόσο πιο πολύ συμμετέχουν οι βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες. ενώ  όσο πιο ελαφρά είναι η διαταραχή τόσο  υπάρχει αυξημένη συμβολή των ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Επίσης για την ίδια διαταραχή μπορεί να υπάρχει συμμετοχή διαφορετικών παραγόντων ανάλογα με το άτομο που εκδηλώνεται.

Ψύχωση είναι μια κατάσταση που οδηγεί στην απώλεια του ελέγχου της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ο ψυχωτικός ζει σε μια δική του πραγματικότητα, μπορεί να ακούει ή να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν, να αντιλαμβάνεται φανταστικές απειλές ή να πιστεύει πως έχει ασυνήθιστες ικανότητες. Συχνά  αδυνατεί  να σκεφτεί ή εκφράζεται με τρόπο που δεν γίνεται κατανοητός.

Άτομα που βρίσκονται σε ψύχωση  συχνά  δεν εμφανίζουν επίγνωση του νοσηρού της κατάστασής τους και ως εκ τούτου αρνούνται την ψυχιατρική βοήθεια, επίσης μερικές φορές ενδέχεται να παρουσιάσουν επικίνδυνη συμπεριφορά προς τον εαυτό τους (αυτοκτονία) ή τους άλλους (βία στα πλαίσια διέγερσης). Για αυτούς τους λόγους είναι δυνατόν σε μερικές περιπτώσεις  να καταφύγουμε σε νοσηλεία χωρίς την θέληση του ασθενούς.

Η ακούσια νοσηλεία απαιτεί αυστηρές προϋποθέσεις, γίνεται με δικαστική απόφαση κατόπιν εισήγησης δύο ψυχιάτρων και επιτρέπεται για σύντομο χρονικό διάστημα.  Η ψύχωση συνοδεύει τις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές και οι πιο σοβαρές και “διάσημες” από αυτές εξακολουθούν από τον καιρό του Kraepelin να είναι η σχιζοφρένεια και η μανιοκατάθλιψη.

   Σχιζοφρένεια είναι μια λέξη φορτισμένη συναισθηματικά. Στους  μη ειδικούς, ακόμη και σήμερα που υπάρχει ευρεία ενημέρωση, δημιουργεί δέος, περιέργεια και την αίσθηση του αλλόκοτου,  λες και με ένα μαγικό τρόπο οι εικόνες των ψυχιατρείων πριν την εισαγωγή των αντιψυχωτικών φαρμάκων, με ασθενείς κλειδωμένους, να προβαίνουν σε εκδηλώσεις αναίτιας επιθετικότητας ή να μένουν ακίνητοι με τις ώρες σε αφύσικες στάσεις ή να μιλούν ατέλειωτα χωρίς να υπάρχει νόημα σε αυτά που λένε ή να ξεσπούν ξαφνικά σε ηχηρά γέλια ή ουρλιαχτά, κρατιούνται ζωντανές στο σήμερα.

Τώρα όλα αυτά έχουν αλλάξει. Οι σχιζοφρενείς πλέον είναι ικανοί να επιβιώσουν στην κοινότητα. Μπορεί να χρειαστεί να νοσηλευτούν για σύντομα διαστήματα σε ψυχιατρική κλινική, αν αυτό απαιτούν τα συμπτώματά τους, αλλά κατά κανόνα επιβιώνουν ανάμεσα στα οικεία τους πρόσωπα χωρίς προβλήματα. Αυτό βέβαια δεν πρέπει να μας κάνει να υποτιμήσουμε τη νόσο  αφού και σήμερα οι μισοί από τους πάσχοντες παρουσιάζουν συχνές νοσηλείες και έχουν χαμηλή κοινωνική αποκατάσταση.

Η σχιζοφρένεια εκδηλώνεται στο 1% του πληθυσμού περίπου και είναι πιο συχνή σε συγγενείς σχιζοφρενών πράγμα  που δείχνει κληρονομική επιβάρυνση. Μπορεί να εισβάλει  με οξύ τρόπο, μέσα σε έντονες ψυχωτικές εκδηλώσεις ή, πράγμα χειρότερο για την έκβαση,  να εμφανιστεί με αργό και ύπουλο τρόπο οδηγώντας σιγά σιγά τον ασθενή στην απομόνωση και την απόσυρση.

Τα αντιψυχωτικά φάρμακα ήδη έχουμε πει ότι έχουν αλλάξει την πορεία της και ακόμη περισσότερο σήμερα που πιο εξελιγμένοι φαρμακευτικοί παράγοντες έχουν τη δυνατότητα να αντικαταστήσουν τα παλιά αντιψυχωτικά, εμφανίζοντας λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Η συστηματική λήψη της φαρμακευτικής αγωγής, η ψυχολογική υποστήριξη, το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον και  η συνεργασία με τον ψυχίατρο,  αποτελούν ουσιαστικούς παράγοντες καλύτερης έκβασης. Συχνά οι ψυχίατροι αντιμετωπίζουμε το ερώτημα κατά πόσον είναι επιβλαβής η μακροχρόνια λήψη αντιψυχωτικών φαρμάκων.

Είναι αλήθεια ότι παρά τις προόδους στην ψυχοφαρμακολογία προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν, όπως και σε κάθε περίπτωση σωματικής νόσου που χρειάζεται χρόνια λήψη φαρμάκων,  αλλά όλα μπορούν να αντιμετωπιστούν στο πεδίο της καλής θεραπευτικής σχέσης που θα δει με ολόπλευρο τρόπο τα προβλήματα και  θα τα αντιμετωπίσει σε ένα γενικότερο υγιεινοδιαιτητικό και υποστηρικτικό  πλαίσιο.

Η μανιοκατάθλιψη χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή στο ίδιο άτομο φάσεων υπέρμετρου και αδικαιολόγητου ενθουσιασμού, με φάσεις βαθειάς και εξίσου αδικαιολόγητης απελπισίας. Λόγω αυτής της εναλλαγής μεταξύ των δύο αντιθέτων  συναισθηματικών πόλων η διαταραχή, που προσβάλει  το 1% περίπου του πληθυσμού, σήμερα αποκαλείται «διπολική διαταραχή». Παρά το ότι η διαταραχή έχει γενικά καλύτερη  πορεία από τη σχιζοφρένεια και εδώ έχουμε χρόνια πορεία και ανάγκη συνεχούς ψυχοφαρμακευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης για την καλύτερη έκβαση και την αποφυγή της αποδιοργάνωσης της ζωής του ασθενούς που υπάρχει πάντα σαν ενδεχόμενο σε περιπτώσεις με πλημμελή θεραπευτική αντιμετώπιση.

Η σχιζοφρένεια και η μανιοκατάθλιψη είναι σοβαρότατες διαταραχές αφορούν όμως ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού.

Στην  δημόσια υγεία μεγαλύτερη επιβάρυνση προκαλούν διαταραχές που παρ` ότι είναι ηπιότερες, απαντώνται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα (15%-20%) και περιλαμβάνονται στον γενικό όρο «κοινές ψυχικές διαταραχές» (Σκαπινάκης- Μαυρέας). Αυτές οι διαταραχές έχουν ηπιότερη πορεία, συμβάλουν συχνά στην εκδήλωσή τους ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και  μερικές φορές παρουσιάζουν ύφεση  χωρίς καταφυγή σε ειδικό.

Τέτοιες διαταραχές είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η διαταραχή πανικού, η κοινωνική φοβία, διάφορες ειδικές φοβίες, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και οι καταθλίψεις που δεν συνοδεύονται από ψύχωση. Στην αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών σημαντικά συμβάλουν τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα και οι διάφορες ειδικές ψυχοθεραπείες. Θεωρείται ότι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας οδηγεί σε πιο ικανοποιητική και σταθερή έκβαση. Να σημειώσουμε ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι πιο ασφαλή και με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες σε σχέση με αυτά που χρησιμοποιούσαμε παλιότερα, είναι αποτελεσματικά στην πλειοψηφία αυτών που τα χρησιμοποιούν, δεν προκαλούν εξάρτηση και μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στην αντιμετώπιση τόσο του άγχους όσο και της κατάθλιψης.

Ειδικά στα αρχικά στάδια που οι διαταραχές αυτές επηρεάζουν την ικανότητα για  συγκέντρωση, τα αντικαταθλιπτικά συμβάλουν στην σύντομη  αποκατάσταση της ικανότητας για εργασία και  για κοινωνικές σχέσεις. Επίσης καθιστούν το άτομο ικανό για την είσοδο στην ψυχοθεραπεία.

Σημαντικό πρόβλημα της εποχής μας, στα όρια μεταξύ της νευρολογίας και της ψυχιατρικής, αποτελεί η άνοια. Η άνοια προσβάλλει το 6% των άνω των 65 ετών ανθρώπων και το 20% των άνω των 80 ετών. Με τον όρο άνοια εννοούμε μια σταδιακή έκπτωση των ανωτέρων νοητικών λειτουργιών που οφείλεται σε ατροφία του εγκεφάλου. Η ατροφία μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. 

Ένας παράγοντας είναι  η γνωστή νόσος του Alzheimer με την προοδευτική και για άγνωστους λόγους καταστροφή των νευρικών κυττάρων. Άλλος παράγοντας είναι η αρτηριακή σκλήρυνση που δεν τροφοδοτεί  κανονικά με αίμα τον εγκέφαλο. Ανεξάρτητα  από την αιτία της ατροφίας σιγά σιγά ο ασθενής αρχίζει να ξεχνά τα πρόσφατα γεγονότα. Αργότερα  σε αυτό προστίθεται η αδυναμία του ασθενούς να θυμηθεί και τα παλιά γεγονότα, μετά έρχεται η σύγχυση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, η αδυναμία αναγνώρισης χώρων και  μετά προσώπων.

Τέλος εκπίπτει πλήρως η κριτική ικανότητα και στο έσχατο στάδιο  ο ασθενής γίνεται ανίκανος να αυτοεξυπηρετηθεί και στις πιο βασικές του ανάγκες.  Υπάρχουν φαρμακευτικοί παράγοντες που μπορούν να καθυστερήσουν σημαντικά την εξέλιξη της άνοιας και για τον λόγο αυτό είναι σημαντική  η πρώιμη διάγνωση. Εκτός από τα φάρμακα σπουδαίο  ρόλο στην πιο αργή εξέλιξη (γιατί δυστυχώς θεραπεία δεν υπάρχει) παίζει η όσο το δυνατόν περισσότερο παραμονή του ασθενούς σε  οικείο χώρο  και η ύπαρξη προθύμου και εκπαιδευμένου ανθρώπου να τον φροντίζει.

Ένα άλλο πεδίο αγώνων και απογοητεύσεων για τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας είναι ο χώρος της εξάρτησης από αλκοόλ και από  ουσίες που επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Αιτία των απογοητεύσεων είναι η δυσκολία της διακοπής των εξαρτησιογόνων ουσιών και η συχνή υποτροπή της χρήσης σε όσους έχουν καταφέρει να διακόψουν για κάποιο διάστημα.

Η διαπίστωση αυτή οδηγεί την προσπάθεια κυρίως στην πρόληψη της εξάρτησης. Η εμπειρία από τις προσπάθειες πρόληψης έχει οδηγήσει στην απόρριψη της απλής αρνητικής προπαγάνδας και θεωρείται αποτελεσματικότερη η στροφή στην προσπάθεια  ανάπτυξης ουσιαστικών σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ μεγαλυτέρων και ανηλίκων,  ειδικά στο χώρο του σχολείου.

Ένα κομμάτι της προσπάθειας για απεξάρτηση είναι τα προγράμματα που βασίζονται στην πλήρη αποχή από την ουσία και φιλοδοξούν στην πλήρη απεξάρτηση. Ένα άλλο είναι τα προγράμματα που απευθύνονται κυρίως  σε εξαρτημένους από ηρωίνη και  χρησιμοποιούν σαν θεραπεία την υποκατάσταση της ηρωίνης με κάποια άλλη ουσία που έχει παρόμοια δράση  και μπορεί να δίνεται με ιατρικό έλεγχο. Στόχος των προγραμμάτων που χρησιμοποιούν υποκατάστατες φαρμακευτικές ουσίες είναι η μείωση της βλάβης από την ανεξέλεγκτη χρήση των παράνομων ουσιών. 

Να τονίσουμε ακόμη  την ανάγκη έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης των ψυχικών  διαταραχών που εκδηλώνονται για πρώτη φορά στην παιδική ηλικία. Σε εκείνη την περίοδο οι ψυχικές διαταραχές μπορεί να επηρεάσουν ανεπανόρθωτα την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού και πρέπει οι γονείς όταν παρατηρήσουν κάτι ύποπτο  να αντισταθούν στην φυσική τάση που υπάρχει να αρνηθούν το πρόβλημα.

Είναι καλύτερα να μας διαβεβαιώσει ένας ειδικός ότι όλα είναι καλά, παρά να διακινδυνεύσουμε την παραμέληση μιας θεραπείας που μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολη σε μεταγενέστερα  στάδια.

Να πούμε επίσης  λίγα λόγια για τις διαταραχές της πρόσληψης τροφής και ειδικά την ψυχογενή ανορεξία μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σοβαρότατη διαταραχή στην αυτοαντίληψη της εικόνας του σώματος και  οδηγεί στον υποσιτισμό που μπορεί να καταλήξει σε σοβαρές σωματικές βλάβες ακόμη και στο θάνατο.

Η ψυχογενής ανορεξία αφορά το 0,5-1% των εφήβων κοριτσιών αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι άτυπες μορφές ανορεκτικών συμπεριφορών φθάνουν στο 5%. Η διαταραχή είναι 10-20 φορές πιο συχνή στα κορίτσια και για τη θεραπεία της απαιτείται επίπονη προσπάθεια με ατομική ψυχοθεραπεία, παρεμβάσεις στην οικογένεια και περιόδους νοσηλείας που μπορεί να περιλαμβάνουν  και υποχρεωτική σίτιση.

Ας τελειώσουμε τη σύντομη (και αναγκαστικά ελλιπή) περιπλάνησή μας στην ψυχιατρική νοσολογία μιλώντας  για την αυτοκτονία.

Η αυτοκτονία είναι μια ακραία εκδήλωση που συχνά έχει ένα υποκειμενικό νόημα αφού οδηγεί στην έξοδο (με οριστικό μάλιστα τρόπο) από ένα πρόβλημα ή μια κρίση. Μπορεί να  οφείλεται σε παράγοντες εξωτερικούς (οικογενειακούς, κοινωνικούς, επαγγελματικούς…) ή σε εσωτερικούς. Για κάθε μια επιτυχημένη αυτοκτονία αντιστοιχούν δέκα απόπειρες. Αυξημένο κίνδυνο για αυτοκτονία θεωρείται ότι παρουσιάζουν:

• Άνθρωποι με βαριά ψυχικά νοσήματα, με μέγιστο κίνδυνο τους τρείς πρώτους μήνες μετά από νοσηλεία.
• Άτομα που συγγενείς τους πρώτου βαθμού έχουν επιχειρήσει να αυτοκτονήσουν.
• Άτομα που έχουν προσπαθήσει ξανά να αυτοκτονήσουν στο παρελθόν.
• Άνεργοι.
• Άνδρες.
• Ηλικιωμένοι.
• Συναισθηματικά ασταθείς προσωπικότητες.
• Άνθρωποι με σοβαρά σωματικά νοσήματα.
• Άνθρωποι που ζουν μόνοι.

      Η Ελλάδα ήταν από τις χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο (2,8/100000 κατοίκους). Μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, συνολικά το 2009 οι περιπτώσεις αυτοκτονιών (τελεσμένες αυτοκτονίες και απόπειρες), σύμφωνα με τα στοιχεία της αστυνομίας που κοινοποιήθηκαν στη βουλή, ανήλθαν σε 507, ενώ το 2010 παρουσίασαν σημαντική αύξηση της τάξης του 22,5%, φθάνοντας στις 622 και παρέμειναν περίπου στο ίδιο επίπεδο, το 2011, καθώς έως τις 10 Δεκεμβρίου, τα άτομα που έθεσαν ή αποπειράθηκαν να θέσουν τέλος στη ζωή τους, ανήλθαν σε 598.

Σχετικά με άλλες χώρες το ποσοστό εξακολουθεί να παραμένει χαμηλό, όμως ο ρυθμός αύξησης  είναι ανησυχητικός,ενώ ο παράγων ανεργία αυξάνεται με τέτοιο ανεξέλεγκτο τρόπο που δεν μπορεί να προβλέψει κανείς πως θα επιδράσει στις εκδηλώσεις αυτοκαταστροφής στο μέλλον.

Η συνεχής επαγρύπνηση για παροχή βοήθειας είναι αναγκαία. Ο Guy Debord ορίζει σαν σύγχρονους προλετάριους αυτούς που συνειδητοποιούν ότι έχασαν κάθε έλεγχο πάνω στη ζωή τους. Η Ελένη Νίνα πάλι διαβλέπει στην αυτοκτονία μια ύστατη προσπάθεια κάποιων να ορίσουν τις τύχες τους. Αν αληθεύουν αυτά, σημαντικός ρόλος των επαγγελματιών ψυχικής υγείας σήμερα, είναι η αποτροπή της αυτοκτονίας των "προλεταρίων", ώστε αυτοί να αντιδράσουν με διαφορετικό τρόπο στην παρούσα οργανωμένη  συλλογική απόγνωση.

Λίγα λόγια για τη θεραπευτική σχέση...

       Μπορεί οι φιλόσοφοι να ερίζουν για το αν η ιατρική είναι επιστήμη ή όχι, οι ψυχίατροι όμως γνωρίζουμε καλά ότι η ψυχιατρική είναι πάνω από όλα σχέση. Στο πεδίο της σχέσης δοκιμάζεται κάθε γνώση και σε αυτό κρίνεται κάθε θεραπευτική επιτυχία ή αποτυχία, κάθε προσπάθεια απελευθέρωσης ή κατάχρησης. Ο Noam Chomsky αναφέρει σε κάποιο κείμενό του την περίπτωση ενός σοβιετικού παρουσιαστή τηλεόρασης που απεκάλεσε «εισβολή» την επέμβαση των σοβιετικών στο Αφγανιστάν.

Μετά από μια επιτυχημένη ψυχιατρική θεραπεία ο εν λόγω παρουσιαστής επανήλθε στη θέση του χωρίς το «σύμπτωμα». Από την άλλη ο John Nash μετά από τριάντα χρόνια στην ψύχωση, πήρε το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά και επανήλθε στην μαθηματική έρευνα για να δηλώσει σε μια βαθυστόχαστη  συνέντευξή του πως «… η ζωή μοιάζει με πόλεμο ο οποίος αρχίζει με νίκες, αλλά στην τελική μάχη χάνουμε όλοι…».

Είναι η εσωτερική πρόθεση με την οποία διαλέγουμε να πλησιάσουμε τον άλλον, που κρίνει τα πάντα. Θα δράσουμε σαν διαμεσολαβητές κάποιας θεσμικής αρχής; θα υπακούσουμε στα κελεύσματα της οικογένειας που θέλει να στοχοποιήσει κάποιο από τα μέλη της; Ακόμη θα φοβηθούμε ή θα φθονήσουμε τις ικανότητες που ενυπάρχουν  και που λόγω της ψυχικής διαταραχής αδυνατούν να εκδηλωθούν;

Άλλοτε τη λέμε «θεραπευτική συμμαχία», άλλοτε τη λέμε «συμπάθεια» (εκ του συμπάσχω). Είναι η επιλογή να είσαι με το μέρος αυτού που ζητά τη βοήθειά σου. Τότε οι ψυχίατροι μπορούμε να κινηθούμε μέσα στα όρια που ηθικά μας  επιτρέπονται. Τότε τα φάρμακα βοηθούν και δεν καταστέλλουν. Τότε η σχέση χρησιμοποιείται για να απελευθερώσει και όχι να καταπιέσει.

Δεν αρμόζει η φιλοδοξία και το άπληστο κυνηγητό των θέσεων και των τιμών, όταν χρησιμοποιούμε σαν μέσον αυτόν που μας εμπιστεύεται. Πρέπει αντίθετα εμείς να δεχτούμε να χρησιμοποιηθούμε σαν απλό μέσον, σαν μοχλός για να αγγίξει ο θεραπευόμενος αυτό που μπορεί. Για μερικούς αυτό  είναι μια πιο ανθρώπινη ζωή εκτός ψυχιατρείου. Για κάποιους άλλους ίσως ένα βραβείο Νόμπελ.

«…Νιώθω έκσταση όταν βρίσκομαι μπροστά σε ένα πολύ όμορφο λουλούδι…» δήλωσε μια φιλόλογος με διπολική διαταραχή εκφράζοντας τη λατρεία της για την ομορφιά. «Αλλοίμονό σου κυπρίνε που κατάπιες το ουράνιο τόξο. Τώρα θα καταλήξεις πορτατίφ για ηλικιωμένους…» έγραψε ο μέγας σαρκαστής θεραπευόμενος και φίλος Δημήτρης. Οι ψυχίατροι κινούμαστε μέσα στα όρια της επιστήμης. Κάποιοι άλλοι στους χωρίς όρια χώρους της ποίησης. Δεν μπορεί να υπάρξει σύγκριση. Με την επιστήμη μια χούφτα ανθρώπων περπάτησε στη σελήνη. Με την ποίηση o καθένας μας μπορεί να κατοικήσει τ` άστρα…

 Μιχάλης Παπαγγελής, ψυχίατρος
( mihelgelih@gmail.com )

Που θα μπορούσε να απευθυνθεί κάποιος για βοήθεια

Εδώ θα αναφέρω ορισμένες δομές που θα μπορούσε να απευθυνθεί κάποιος για βοήθεια. Για την συλλογή αυτών των στοιχείων θέλω να ευχαριστήσω θερμά την φίλη και συνεργάτη Ζαφειρία Δετοράκη. Ο κατάλογος δεν είναι καθόλου εξαντλητικός.
       Τηλεφωνική γραμμή "παρέμβαση για την αυτοκτονία" 1018.
       Εθνικό κέντρο κοινωνικής αλληλεγγύης 197.
       Βοήθεια για εξαρτημένους: γραμμή βοήθειας για τις εξαρτήσεις ΚΕΘΕΑ 1145, ανοικτή γραμμή 18 ΑΝΩ 2103617089, γραμμή SOS ΟΚΑΝΑ 1031.
       Για την άνοια: Εταιρεία νόσου Alzheimer και συναφών διαταραχών 2107013271.
       Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών,Ζαϊμη 9-10682 Αθήνα, 2103835611.
       Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών, Νοταρά 77 - 18535 Πειραιάς, 2104170500. 
       Ελλ. Κέντρο Διαπολιτιστικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης Λ. Αθηνών 30, 10441 Αθήνα, 2105230037.
       Συμβουλευτική Γραμμή Υποστήριξης Ε.ΨΥ.ΠΕ. Κηφισίας 23, Αμπελόκηποι, 2106431488.
       Σ.Σ.Ν.(Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων) Α` Διεύθυνσης Δ/θμιας Εκπαίδευσης Αθήνας: Υπεύθυνη κ. Σπέντζου Γεωργία, 2106450891.
       Σ.Σ.Ν. Β` Διεύθυνσης Δ/θμιαςΕκπ/σης Αθήνας: Υπεύθυνος κ. Λεωνίδας Κωλέτης, 4ο Λυκ. Αγ. Παρασκευής, 2106512513.
       Σ.Σ.Ν. Γ` Δ/νσης Δ/θμιαςΕκπ/σης Αθήνας: Υπεύθυνη κ. Παναγιώτα Λεβέντη, Θηβών 401, 12210 Αιγάλεω, 2105786863.
       Σ.Σ.Ν. Δ` Δ/νσης Δ/θμιαςΕκπ/σης Αθήνας: Υπεύθυνος κ. Στέφανος Κουμαρόπουλος, 2109374322.
       Σ.Σ.Ν. Δ/νσης Δ/θμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Αττικής: υπεύθυνη κ. Ουρανία Ευδοκίμου-Παπαγεωργίου, Ρήγα Φεραίου 70 Ελευσίνα, 2105561071 και 2105561243.
       Σ.Σ.Ν. Δ/νσης Δ/θμιαςΕκπ/σης Πειραιά: Υπεύθυνη κ. Μαρία Αγοραστού, Ελ. Βενιζέλου 35, 18532 Πειραιάς 2104131227.
       ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ, Ελληνικό Πρόγραμμα κατά του στίγματος της σχιζοφρένειας, Αργυροκάστρου και Ιωνίας, 15561 Παπάγου 2106170822-824.
       ΕΤΑΙΡΕΊΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΊΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ, Αγ. Ιωάννου Θεολόγου 19, 15561 Αθήνα, 2106546524.
       ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΊΑΣ ΒΥΡΩΝΑ - ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ, ανήκει στην ψυχιατρική κλινική του πανεπιστημίου Αθηνών, Δήλου 14 Καισαριανή 16121, 2107640111.
       ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ, θεραπευτική μονάδα για αυτιστικά παιδιά και εφήβους: Σπετσών 4, Αγ. Παρασκευή, 2106394900.
       ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ, Συμβουλευτική υπηρεσία για Ξενόγλωσσους και Αλλοδαπούς: Βασ. Ηρακλείου 8, 10682, Αθήνα 2108853520.
       ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ: θηβών και Μ. Ασίας, Γουδί, 11527, 2107798748.
       ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ "ΜΕΡΙΜΝΑ" ( για τη φροντίδα Παιδιών και Οικογενειών στην αρρώστια και στο Θάνατο), Τιμολέοντος Βάσσου 16, Πλ. Μαβίλη, 11521 Αθήνα, 2106452013 και 2106463367.
ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ: Πλούτωνος και Ηφαίστου, 12135, 2105766226.
       ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΙΚΑ: Ηπείρου 17, 10433 Αθήνα, 2108801300 και 2108801400.
       ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (Π.Ν.Α.), Σε αυτό ανήκουν διοικητικά οι παρακάτω υπηρεσίες για εφήβους και παιδιά:
Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Ν. Ηρακλείου Αττικής, Σωκράτους 32, Ν. Ηράκλειο, 14122, 2102816598.
Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Ν. Σμύρνης, 2ας Μαϊου 5, Ν. Σμύρνη, 17121, 2109321255.
Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Αθηνών (Ν. Ψυχικού): Γαρέφη 4, Ελληνορώσων-Κατεχάκη, Ν. Ψυχικό, 2106773442-3.
Ιατροπαιδαγωγική Υπηρεσία του Π.Ν.Α.: Ραφήνα,19009, 2294077791-5.
Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Παλλήνης:Λ. Μαραθώνος 109, Παλλήνη, 15351, 2106667382. Κέντρο Αποκατάστασης Δυσλεξικών Παιδιών (λειτουργεί στην ίδια διεύθυνση).
       ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΊΑΣ: 2109221739.
       EΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ (για ψυχοθεραπεία συστημικής κατεύθυνσης): Κονίτσης 33, 15125, Μαρούσι 2106129290.
       ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ FOCUSING ( για προσωποκεντρική - βιωματική ψυχοθεραπεία): Λ. Αλεξάνδρας 29, 11474 Αθήνα 2106459459.
       ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ( για γνωσιακή - συμπεριφορική ψυχοθεραπεία): Γλάδστωνος 10, Πλ. Κάνιγγος, 10677, Αθήνα 2103840129.

(φωτο: έργο του Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1927)

  tvxs.gr/node/102310