Ημερολόγιο Θάτσερ
Toυ Ευκλείδη Τσακαλώτου
Δευτέρα 8/4/13: Η «σιδηρά κυρία» και ο Άγιος Φραγκίσκος
Μαθαίνω για το θάνατο της Θάτσερ. Η σεμνότητα, οι καλοί μου τρόποι, το δέος μπροστά στο θάνατο, επιτάσσουν να έχω ανάμεικτα συναισθήματα. Δεν έχω.
Την ημέρα που κέρδισε τις εκλογές για πρώτη φορά, στις 4 Μαΐου του 1979, έξω από τον αρ.10 της Downing Street, θυμήθηκε τα λόγια του Άγιου Φραγκίσκου της Ασίζης: "όπου υπάρχει διχασμός, ας φέρουμε την αρμονία. Όπου υπάρχει το λάθος, ας φέρουμε την αλήθεια. Όπου υπάρχει η αμφιβολία, ας φέρουμε την πίστη. Και όπου υπάρχει η απόγνωση, ας φέρουμε την ελπίδα". Δύσκολα θα βρει κανείς πολιτικό που δίχασε τόσο πολύ και έφερε τόσους πολλούς σε απόγνωση. Ελπίζω ο νεοεκλεγείς Πάπας, ο πρώτος που υιοθέτησε το όνομα Φραγκίσκος, να έχει κάτι άλλο στο νου του.
Η απόγνωση ήταν πρωτίστως κοινωνική, για όλους αυτούς που έχασαν τη δουλειά τους, που βυθίστηκαν στη φτώχεια, που καταστράφηκαν οι κοινότητές τους, που έπαψαν να έχουν ελπίδα κοινωνικής ανάδειξης. Είχε και ισχυρή γεωγραφική χροιά αυτή η κοινωνική απόγνωση. Στο Νότο, βέβαια, υπήρχαν σημαντικές εστίες ανάπτυξης, ιδιαίτερα γύρω από τις υπηρεσίες και το χρηματοπιστωτικό τομέα. Αλλά η υπόσχεση του νεοφιλελευθερισμού, ότι οι επιτυχίες ενός φιλελευθεροποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος γρήγορα θα διοχετεύονταν στη υπόλοιπη οικονομία, δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Τις συνέπειες αυτής της διάψευσης τις ζούνε ακόμα οι Βρετανοί.
Αλλά η απόγνωση ήταν και πολιτική. Θυμάμαι μετά από την τρίτη της εκλογική νίκη, ένα άρθρο στο αριστερόστροφο περιοδικό, The New Statesman, που μας καθησύχαζε ότι κάποτε, στα επόμενα χίλια χρόνια, θα έχαναν τις εκλογές οι Συντηρητικοί: το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα βύθιζε τις νότιες περιοχές της Αγγλίας, όπου υπερίσχυαν οι «τόριδες», κάτω από το νερό.
Τετάρτη 10/4/13: Το καπιταλιστικό κράτος στην υπηρεσία του μίσους
Ξεσπάνε τα πρώτα πάρτι για να γιορτάσουν το γεγονός. Πολλοί θα πούνε ότι αυτό αναδεικνύει το μίσος των αντιπάλων της. Μόνο που το μίσος που είχε για τους δικούς της αντιπάλους η Θάτσερ ήταν εκτός συναγωνισμού! Μίσος για τους συνδικαλιστές, τους ακτιβιστές, τους ομοφυλόφιλους, τον Νέλσον Μαντέλα, τους καθολικούς της Ιρλανδίας, τον Μπόμπι Σαντς, τους ανθρακωρύχους, τους αριστερούς όλων των αποχρώσεων, τους φοιτητές, τους αστούς που επιδίωκαν κάποιο συμβιβασμό με την αριστερά και το συνδικαλιστικό κίνημα, τους διανοούμενους, τους κοινωνικούς επιστήμονες, την Ευρώπη, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους αποδέκτες της κοινωνικής πρόνοιας. Η ικανότητά της, βέβαια, ήταν να μετασχηματίζει αυτό το μίσος σε πολιτική. Αλλά το μίσος αποτέλεσε την κινητήρια δύναμή της.
Συμπτωματικά, αυτή την περίοδο μόλις τελείωσα το βιβλίο GB84 του David Peace. Παρόλο που είναι μυθιστόρημα, το βιβλίο πραγματεύεται τη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων που κράτησε ένα χρόνο. Με εντυπωσιακά τεκμηριωμένο τρόπο διηγείται πώς οργάνωσε τη μάχη η Θάτσερ από πριν: με τη συσσώρευση αποθεμάτων για να αντέξει η οικονομία και με προκλήσεις που ήξερε ότι η ηγεσία του συνδικάτου δεν θα μπορούσε να αποφύγει. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η σύγκρουση άρχισε με τους χειρότερους όρους για τους εργαζόμενους. Για τη Θάτσερ οι ανθρακωρύχοι αποτελούσαν τον "εσωτερικό εχθρό", που τη δεκαετία του εβδομήντα είχε ταπεινώσει τις συντηρητικές κυβερνήσεις. Η εκδίκηση ήταν θέμα τιμής. Όπως λίγο νωρίτερα, με τον εξωτερικό εχθρό των Αργεντινών και τον πόλεμο των Falklands/Malvinas, η Θάτσερ επιδίωξε την απόλυτη νίκη.
Κινητοποίησε όλους τους κατασταλτικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους. Η αστυνομία και οι μυστικές υπηρεσίες εμπόδισαν την μάχη των ανθρακωρύχων σε κάθε φάση. Η βία της αστυνομίας κατά των απεργών ήταν πρωτοφανής. Άλλα ειδικά σώματα ασφαλείας οργάνωσαν επιθέσεις ενάντια στους απεργοσπάστες, επιρρίπτοντας την ευθύνη στους απεργούς. Και τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα του Ρούπερτ Μέρντοχ, αλλά όχι μόνο, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο: η μεταμόρφωση των θυμάτων σε θύτες αποτελούσε το καθημερινό μενού των βραδινών δελτίων και των πρωινών φυλλάδων.
Η ιδέα ενός ουδέτερου καπιταλιστικού κράτους δεν μπορεί να επιζήσει μετά από μια τέτοια εμπειρία. Ένας από τους λόγους που δεν με επηρεάζουν και πολύ τα επιχειρήματα που θέλουν την ΕΕ να αποτελεί το πιο σκληρό και αυταρχικό καπιταλιστικό μόρφωμα είναι και αυτό. Όταν έχεις την εμπειρία του βρετανικού καπιταλιστικού κράτους, οι άλλες εκδοχές σου φαίνονται σαν ένα "tea party", που λένε και οι Βρετανοί.
Σαββατοκύριακο 13-14/4/13: Πάρτι στο Trafalgar Square
Καθώς οι Βρετανοί ετοιμάζονται για το μεγάλο πάρτι στο Trafalgar Square, εγώ είμαι καθηλωμένος στην κεντρική επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ. Η συζήτηση πάλι για το ευρώ και τη δραχμή. Οι τελευταίες κεντροαριστερές προσπάθειες για έξοδο από την κρίση του εβδομήντα, στην Βρετανία με το Εναλλακτικό Οικονομικό Σχέδιο των Εργατικών και στη Γαλλία με το Κοινό Πρόγραμμα της Αριστεράς, έγιναν με το καθεστώς των ελεύθερων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Όπως, εξάλλου, και τα πρώτα μονεταριστικά πειράματα του Ρίγκαν και της Θάτσερ, στις αρχές του ογδόντα. Το νόμισμα και ο έλεγχος της νομισματικής πολιτικής, από ό,τι φαίνεται, ούτε βοήθησε ιδιαίτερα τους πρώτους, ούτε εμπόδισε τους δεύτερους.
Δύσκολα μπορεί να εκτιμήσει κανείς τη σημασία της Θάτσερ. Η πρώτη μονεταριστική στροφή στη Βρετανία έγινε με τους Εργατικούς όταν, καλή ώρα, υπογράφτηκε μνημόνιο με το ΔΝΤ. Ο Κάλαγχαν, και όχι η Θάτσερ, ανακοίνωσε το τέλος της σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης της μεταπολεμικής περιόδου. Παρομοίως στις ΗΠΑ το 1978, και παρόλο που οι Δημοκρατικοί είχαν τον έλεγχο του Κογκρέσου, απέτυχαν οι προσπάθειες για να εισαχθεί μια πιο προοδευτική φορολογία και να ισχυροποιηθούν νομικά τα συνδικάτα. Αντιθέτως, είχαμε φορολογικές αλλαγές, επί Κάρτερ, που ενίσχυσαν το κεφάλαιο και επιβάρυναν την εργασία (βλ. David Runciman ΄Didn΄t they notice?΄ London Review of Books, vol. l. 33 No. 8 • 14 April 2011). Με λίγα λόγια, η σοσιαλδημοκρατία ήταν, σε μεγάλο βαθμό, μια φθίνουσα δύναμη πριν έρθουν στην εξουσία η Θάτσερ και ο Ρίγκαν. Από την άλλη, δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την ικανότητα που είχε η Θάτσερ να ενώνει τα προτάγματα του νεοφιλελευθερισμού με αυτά του αυταρχικού λαϊκισμού, τον ακραίο ατομικισμό ("δεν υπάρχει κοινωνία") με ένα πατριωτικό κοινοτισμό κατά του "ξένου" - όπου ξένος ήταν όλοι αυτοί που μισούσε η Θάτσερ (βλ. παραπάνω).
Δευτέρα 15/3 «One of Us»
Αυτές τις μέρες ετοιμάζουμε στη βουλή μια επίκαιρη επερώτηση για τους φορολογικούς παραδείσους που βγήκαν ξανά στην επιφάνεια με τις διαρροές για τις Παρθένες Νήσους, αλλά και με το Κυπριακό. Το άρθρο του Ράνσιμαν με τίτλο «Δεν πήρανε χαμπάρι;» αναλύει πως άνθισαν αυτοί οι παράδεισοι στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, με πολλές, συχνά μικρές, πράξεις και πρωτίστως με το κλείσιμο του ματιού και την απραξία μπροστά στις πρωτοβουλίες των πλούσιων και των επιχειρήσεων. Η Θάτσερ πρωτοστάτησε σε αυτή την τάση. Όποτε ακούω τους δικούς μας συντηρητικούς να μιλάνε για το νόμο και την τάξη, ότι θα εφαρμοστούν απαρέγκλιτα οι νόμοι, κυριαρχεί η αίσθηση της υποκρισίας.
Η υποκρισία, όμως, δεν ήταν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της Θάτσερ. Η Θάτσερ πάντα ρωτούσε αν οι ευνοούμενοι των κυβερνήσεών της ήταν «δικοί μας». Ουφ, κατάφερα να γράψω και κάτι θετικό!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου