Είναι πρόκληση για την Αριστερά να αναζητήσει και να συζητήσει νέες λύσεις για τα αδιέξοδα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
μια νέα ατζέντα για τα πανεπιστήμια
Κώστας Γαβρόγλου
- Τα πανεπιστήμια, και η τριτοβάθμια εκπαίδευση γενικότερα, έχουν φτάσει σήμερα στην πιο αδιέξοδη κατάσταση των τελευταίων 35 ετών. Αυτό που προκαλεί κατάπληξη, και χρήζει εξήγησης, είναι ότι γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες μιας γενικής και παραλυτικής αδιαφορίας. Οφείλει να μας προβληματίσει το γεγονός ότι σε έναν χώρο προνομιακό για τις ιδέες της Αριστεράς, σε έναν χώρο στον οποίο η Αριστερά κατάφερε στο παρελθόν πολλά καλά, αλλά και σιώπησε για πολλά κακά, μας αγνοεί ακόμη και ένα ακροατήριο με το οποίο είχαμε δεσμούς μέχρι πρόσφατα.
- Το πανεπιστήμιο που διαμορφώθηκε με τον νόμο 1268 του 1982, έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο. Δεν μπορεί να αποτελεί ούτε το πρότυπο της Αριστεράς αλλά ούτε και το αποκλειστικό πλαίσιο αναφοράς της. Το μοντέλο αυτό ήταν μια ριζοσπαστική απάντηση στα αιτήματα των καιρών, αποτύπωνε πολλά στοιχεία του πανεπιστημιακού κινήματος και η ελληνική κοινωνία ευεργετήθηκε πολλαπλά από τη συγκρότησή του. Σήμερα, όμως, έχει εξαντλήσει τη δυναμική του.
- Κομβικό, λοιπόν, στοιχείο για τους όποιους σχεδιασμούς αποτελεί η κατανόηση και η αποδοχή ότι στα σχεδόν 35 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τον νόμο του ΠΑΣΟΚ, διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, έχουν διαμορφωθεί νέες συνθήκες και πραγματικότητες. Στα χρόνια αυτά έχουν αλλάξει ριζικά οι διαδικασίες παραγωγής και διάχυσης της γνώσης, η χρηματοδότηση των εκπαιδευτικών και ερευνητικών θεσμών, οι δομές εξουσίας της πανεπιστημιακής κοινότητας, οι συνθήκες εργασίας των μελών της, οι σχέσεις πτυχίου και αγοράς εργασίας, και όλα αυτά μαζί έχουν επανακαθορίσει τόσο τις διδακτικές όσο και τις ερευνητικές διαδικασίες, αναδιαμορφώνοντας τον χαρακτήρα των πανεπιστημίων. Για την Αριστερά, η μεγάλη πρόκληση είναι να βρει τρόπους να συζητήσει αυτές τις πραγματικότητες, χωρίς αίσθημα ματαιοπονίας, ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει, αλλά ούτε και με τη λογική της περιχαράκωσης των ελληνικών πανεπιστημίων, ως το «γαλατικό χωριό» στον διεθνή χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Όχι για να κάνουμε τις γνωστές «καταλυτικές κριτικές» μας και να μείνουμε εκεί. Αλλά για να δούμε πώς μέσα από την κριτική μπορούν να διαφανούν τρόποι διαχείρισης αυτών των νέων στοιχείων. Οι συζητήσεις μέχρι τώρα χαρακτηρίζονται από έναν στρουθοκαμηλισμό που αρνείται να αναμετρηθεί με όσα επί της ουσίας ενδιαφέρουν τους πανεπιστημιακούς: αντί να αναμετρηθούμε με αυτές τις πραγματικότητες πρώτοι εμείς, είτε τις αγνοούμε είτε, ακόμη χειρότερα, θεωρούμε ότι αν δεν τις συζητήσουμε, θα εξαφανιστούν. Έτοιμες (αριστερές) λύσεις μάλλον δεν φαίνονται να υπάρχουν.
- Οι προτεινόμενες από το Υπουργείο Παιδείας ρυθμίσεις (οι οποίες ουδέποτε ψηφίστηκαν) αντιμετώπιζαν, ως έπρεπε, ορισμένα από τα απαράδεκτα στοιχεία των νόμων Διαμαντοπούλου/Αρβανιτόπουλου που είχαν οδηγήσει σε πλήρη αποδιοργάνωση των πανεπιστημίων, αλλά διατυπώθηκαν σε ένα μακροσκελέστατο, πολιτικά αντιφατικό και νομοτεχνικά ανεπαρκές κείμενο. Οι προτεινόμενες, όμως, ρυθμίσεις επανέφεραν το μοντέλο του πανεπιστημίου της δεκαετίας του 1980 που θεμελίωσε ο νόμος 1268 του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Αυτή η ταύτιση αποτελεί και τον κύριο παράγοντα αδιαφορίας της πανεπιστημιακής κοινότητας για τα προτεινόμενα μέτρα. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις, τελικά, «ικανοποιούσαν» διάφορα συνδικαλιστικά αιτήματα, εν πολλοίς σωστά, αλλά δεν υπήρχε καμία απολύτως ένδειξη για το «μετά», τη δική μας προοπτική. Ταυτοχρόνως στο προτεινόμενο νομοσχέδιο είχαν «παρεισφρήσει» ορισμένες άκρως συντεχνιακές ρυθμίσεις όπως και άλλες που έρχονταν σε αντίθεση με τις διακηρυγμένες μας αρχές. (Άξιον απορίας είναι η ύπαρξη διατάξεων που ενίσχυαν τη «μαύρη εργασία» των νέων επιστημόνων.) Είναι ενδεικτικό, αλλά και βαθιά ανησυχητικό, ότι οι προτεινόμενες ρυθμίσεις, από τότε που δημοσιοποιήθηκαν, δεν φάνηκε να ενεργοποιούν ούτε τους πανεπιστημιακούς ούτε και τους φοιτητές, οι οποίοι αγνόησαν εντελώς τα προτεινόμενα μέτρα.
- Τι θα μπορούσε να κάνει μία κυβέρνηση της Αριστεράς; Παραδοσιακά, η κάθε κυβέρνηση προχωρούσε (ή δήλωνε ότι θα προχωρήσει χωρίς να το κάνει) σε μία δέσμη «μεταρρυθμιστικών» μέτρων, όπου αποτύπωνε την αντίληψή της για την τριτοβάθμια εκπαίδευση μαζί (πάντοτε) με κάποιες φωτογραφικές διατάξεις. Τα μέτρα αυτά ενίοτε αποτελούσαν αντικείμενο συζήτησης σε όργανα των πανεπιστημίων, τελευταία αυτό δεν γινόταν, κάποιες φορές το υπουργείο έπαιρνε υπόψη ορισμένες τροπολογίες που έστελναν οι Σύγκλητοι, άλλες φορές όχι. Οι ρυθμίσεις αυτές είχαν ως αιχμή τη διοικητική διάρθρωση των πανεπιστημίων, το θέμα της φοιτητικής συμμετοχής, και της εκλογής και της εξέλιξης του διδακτικού προσωπικού. Θέματα εξαιρετικά σημαντικά, και για τα οποία στην Αριστερά υπάρχει μία μεγάλη συναίνεση για το τι πρέπει να γίνει.
- Όλα αυτά τα χρόνια, όμως, το πανεπιστήμιο ούτε με προτροπή του υπουργείου ούτε και αυτοβούλως, με δικές του διαδικασίες, συζήτησε ποτέ ουσιαστικά τις νέες συνθήκες στην Ελλάδα και διεθνώς, και το πώς έβλεπε το μέλλον του, πώς θα έκανε στρατηγικούς σχεδιασμούς και τι εικόνα θα έπρεπε να προβάλλει στην κοινωνία. Ορισμένοι από αυτούς τους προβληματισμούς έχουν συζητηθεί, αλλά ποτέ με έναν θεσμικό τρόπο, ποτέ με τρόπους που να εξασφαλίζουν συνέχεια των συζητήσεων και κατάληξη σε κάποια συμπεράσματα. Αντ' αυτού συχνά γίναμε μάρτυρες ειδησεογραφίας και σχολιασμού ότι παλιότερα ήμασταν ανάμεσα στα 500 πρώτα πανεπιστήμια και τώρα είμαστε στα πρώτα 300 στις γελοίες λίστες όπου «κατηγοριοποιούνται» όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου, και με πολλούς από εμάς να αυτοθαυμαζόμαστε ότι και χωρίς την απολύτως απαραίτητη χρηματοδότηση, και χωρίς καθαρίστριες, και με φοιτητές να μην έρχονται στα μαθήματα, και με υποδομές που καταρρέουν, πάλι («Εμείς οι Έλληνες....») είμαστε οι πιο μάγκες και καταφέρνουμε και προοδεύουμε.
- Επείγει, λοιπόν, να προσδιοριστεί μία νέα ατζέντα, η συζήτηση της οποίας θα επαναπροσανατολίσει τις συζητήσεις που (δεν) γίνονται για τα πανεπιστήμια. Πρέπει, με άλλα λόγια, να διερευνηθούν οι νέοι όροι συγκρότησης των πανεπιστημίων, πρέπει να μιλήσουμε για το πού και πώς παράγεται η γνώση, για το πώς διαχέεται, τι αξία θέλουμε να της δώσουμε, τι ρόλο παίζει πλέον η τεχνολογία, να μιλήσουμε για τη δημοκρατία στα πανεπιστήμια, για τα μεταπτυχιακά, για τα φροντιστήρια και τις εισαγωγικές και για τα οικονομικά τής «δωρεάν» τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ώστε να αρχίσει να διαμορφώνεται ένα μπλοκ δυνάμεων που θα διεκδικήσει αυτό το νέο πανεπιστήμιο. Όσοι και όσες ασχολούνται με τα των πανεπιστημίων, είμαστε υποχρεωμένοι να βρούμε τρόπους που θα αλλάξουν το καθεστώς αδιαφορίας των πανεπιστημιακών αλλά και θα ακυρώσουν την αυτοαναφορικότητα και τον εφησυχασμό της Αριστεράς στις «παλιές, καλές συνταγές» για τα πανεπιστήμια.
Νέα ατζέντα
- Ποια είναι, λοιπόν, ορισμένα από τα θέματα γύρω από τα οποία θα μπορούσε να αρχίσει μία συστηματική συζήτηση σήμερα; Τα παρακάτω αποτελούν ένα πλέγμα δέκα θεμάτων, αλληλένδετων μεταξύ τους, η συζήτηση των οποίων είναι δυνατόν να διαμορφώσει ένα μπλοκ δυνάμεων που θα μπορέσει να μας βγάλει από το σημερινό αδιέξοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Απώτερος στόχος αυτών των συζητήσεων θα είναι η νομιμοποίηση αλλά και ο εμπλουτισμός αυτής της ατζέντας, μαζί και η ανίχνευση των αριστερών λύσεων. Άμεσα, όμως, επείγουν οι πολύμορφες συζητήσεις με όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι πανεπιστημιακών και φοιτητών, ώστε να βρεθούν τρόποι διαχείρισης αυτών των προβλημάτων, πριν αυτά βάλουν αμετάκλητα τη σφραγίδα τους στην πανεπιστημιακή ζωή.
1. Δημοκρατία, διοίκηση, διαπλοκή. Είναι σίγουρο ότι ελάχιστοι θα διαφωνήσουν με τη διαπίστωση ότι κανένας από μας δεν είναι ευχαριστημένος με το επίπεδο δημοκρατίας στα πανεπιστήμια τα τελευταία πέντε χρόνια. Το ίδιο ελπίζω να ισχύει και με τη διαπίστωση ότι η σιωπή μας για το απαράδεκτο καθεστώς έλλειψης δημοκρατίας στα πανεπιστήμια έγκειται στο ότι φοβόμαστε πως η όποια αντίδρασή μας θα ταυτιστεί με αυτήν των «αντιδραστικών»! Και λοιπόν; Τόσο αδύναμοι αισθανόμαστε για τα επιχειρήματά μας; Επιπλέον, το πλέγμα διαπλοκής στη διοίκηση των πανεπιστημίων έχει υπερβεί κάθε όριο ανοχής και με εμάς, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, να παραμένουμε θεατές αυτής της κατάστασης.
2. Εκφυλισμός φοιτητικών εργασιών. Για δεκαετίες προσπαθούσαμε να οργανώσουμε τα προγράμματα σπουδών, έτσι ώστε σταδιακά να αποδεσμευτούμε από τις σχολικού τύπου γραπτές εξετάσεις και να καθιερωθούν οι εργασίες. Σε πολλά μαθήματα και σεμινάρια το καταφέραμε για να υπονομευτεί όλη η προσπάθεια είτε από αντιγραφές από το διαδίκτυο είτε από την ανάθεση (όχι μόνο εργασιών, αλλά και διπλωματικών ακόμη και σε επίπεδο μάστερ) σε ιδιώτες ή εταιρείες που τις γράφουν έναντι πληρωμής. Δεν θα σχολιάσω την ακαδημαϊκή διάσταση αυτής της κατάστασης, γιατί θα ήθελα να σημειώσω την ηθική κατάντια ενός νέου κυκλώματος παραπαιδείας: απόφοιτοι που επικαλούνται την οικονομική τους κατάσταση πουλούν τη γνώση που απέκτησαν στους δυνάμει συναδέλφους τους, οι δυνάμει συνάδελφοί τους, επικαλούμενοι είτε ότι δεν τους ενδιαφέρουν όλα τα μαθήματα στον ίδιο βαθμό είτε ότι δεν τους μένει καιρός –συνήθως λόγω ιδιαίτερων που κάνουν σε παιδιά του Λυκείου–, προσφεύγουν σε αυτή τη λύση με σχεδόν ήσυχη τη συνείδησή τους. Το έγραψα παραπάνω και θα ήθελα να το τονίσω ξανά: το θέμα δεν είναι να καταγγείλει κανείς τα απαράδεκτα που συμβαίνουν. Το δύσκολο είναι να τα εντοπίσει, να κατανοήσει τους λόγους που γίνονται όλα αυτά, και να τα αναδείξει ως μέρος μιας ατζέντας που πρέπει να συζητηθεί δημόσια για να βρεθούν συναινετικές λύσεις. Εγώ που φαίνεται να τα κατακεραυνώνω όλα αυτά, όταν είμαι αντιμέτωπος με αποφοίτους οι οποίοι έναντι αμοιβής «γράφουν» εργασίες άλλων, δεν έχω τι να τους πω, όταν μου περιγράφουν την καθημερινότητά τους και τις τρομακτικές δυσκολίες να αντιμετωπίσουν τα απολύτως απαραίτητα έξοδα διαβίωσης. Γι’ αυτό και το να θέσει κανείς μια νέα ατζέντα δεν συνίσταται απλώς στο να βρει του «φταίχτες» και να τους καταδικάσει: σημαίνει να δει κατάματα σοβαρότατα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
3. Φροντιστήρια, εισαγωγικές εξετάσεις. Σε μία χώρα όπου κάθε οικογένεια πληρώνει τουλάχιστον 10.000 ευρώ στα τρία χρόνια του Λυκείου σε φροντιστήρια για να «προετοιμαστεί» το κάθε παιδί της για τις εισαγωγικές, σ’ έναν κόσμο που η γνώση είναι όλο και πιο ελεύθερη αλλά και πιο δομημένα ελεύθερη, σ’ έναν κόσμο όπου η σχέση πτυχίου και επαγγέλματος έχει ουσιαστικά ακυρωθεί, τι νόημα έχουν οι εισαγωγικές; Ή, μάλλον, τι νόημα έχουν οι εισαγωγικές με τη σημερινή τους μορφή; Η παραπαιδεία έχει έναν κύκλο εργασιών που αγγίζει τα 500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, εργάζονται σε αυτήν γύρω στα 40.000 άτομα, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων με εξευτελιστικούς μισθούς. Δεν έχει ακυρωθεί μόνο το Λύκειο αλλά έχει εργαλειοποιηθεί η παρεχόμενη γνώση, έχει «φροντιστηριοποιηθεί» η γενικότερη αντίληψη για τη γνώση που έχουν γενιές μαθητών και γονέων. Με δεδομένο ότι δεν είναι δυνατή η «κατάργηση» των φροντιστηρίων με νομοθετικές ρυθμίσεις και με δεδομένο ότι η υπόθεση πως θα αυτοκαταργηθούν τα φροντιστήρια όταν αναβαθμιστεί η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μας παραπέμπει σε χρόνους του μακρινού μέλλοντος, δεν είναι δυνατόν να μην παίρνουμε καμία απολύτως πρωτοβουλία για τη συζήτηση ενός θέματος που αφορά σχεδόν κάθε οικογένεια στην Ελλάδα.
4. Τα οικονομικά της «δωρεάν» πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Αν, λοιπόν, το κάθε παιδί που εισάγεται στο πανεπιστήμιο κοστίζει τουλάχιστον 10.000 ευρώ για να προετοιμαστεί σε εξωσχολικούς θεσμούς, και αν όλα σχεδόν τα μεταπτυχιακά είναι με δίδακτρα (ορισμένα αγγίζουν τα 10.000 ευρώ), για ποια ακριβώς δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση μιλάμε; Οι οικογένειες δίνουν ένα ποσό που είναι πολλαπλάσιο του κρατικού προϋπολογισμού για τα Α.Ε.Ι., προκειμένου να μπουν τα παιδιά στο πανεπιστήμιο, και μετά ένα επίσης σοβαρό ποσό για τα μεταπτυχιακά που όλοι πια θεωρούν ότι πρέπει να είναι το υποχρεωτικό «συμπλήρωμα» της προπτυχιακής εκπαίδευσης. Μήπως, λοιπόν, θα έπρεπε να ανοίξει μία συζήτηση για το τι ακριβώς σημαίνει δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση; Δεν γράφονται αυτά για να τεθεί εμμέσως το θέμα των διδάκτρων, αλλά είναι μία προτροπή να ανοίξει η συζήτηση γύρω από τη σύνθετη αλυσίδα των οικονομικών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (προετοιμασία για πανεπιστήμιο-πανεπιστήμιο-μεταπτυχιακά) που, σήμερα, ακυρώνει την όποια έννοια της δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης.
5. Μεταπτυχιακά προγράμματα. Στην τεράστια πλειονότητα των μεταπτυχιακών προγραμμάτων υπάρχουν δίδακτρα – και σε πολλά το ύψος τους αγγίζει τα 10,000 ευρώ. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 500 μεταπτυχιακά προγράμματα. Θα ήταν δυνατόν με μία υπουργική απόφαση να ορίζεται ρητά ότι δεν μπορούν να λαμβάνουν επιπλέον αμοιβή όσοι διδάσκουν σε αυτά και είναι μέλη Δ.Ε.Π. ή έχουν άλλη εργασία πλήρους απασχόλησης. Ταυτοχρόνως, ανάλογα με το ύψος των διδάκτρων κάθε μεταπτυχιακού προγράμματος να είναι υποχρεωτική η έμμισθη πρόσληψη νέων επιστημόνων για διδασκαλία κάποιων σεμιναρίων. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν τόσο πολλά μεταπτυχιακά, πολλά με υψηλά δίδακτρα και να μην προσλαμβάνονται υποχρεωτικά νέοι διδακτορούχοι, προφανώς μετά από δημόσια προκήρυξη και αυστηρή αξιολόγηση.
6. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ένα άλλο εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα είναι ο τρόπος πρόσληψης διδακτικού προσωπικού στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Η πρόσληψη για διδασκαλία μαθημάτων στο Ε.Α.Π. γίνεται με τυπικά μόνο κριτήρια, όπου μοριοδοτούνται τα χρόνια διδασκαλίας, ο αριθμός (και όχι η ποιότητα) των δημοσιεύσεων κτλ.! Και με αυτόν τον τρόπο ευνοούνται σκανδαλωδώς οι πανεπιστημιακοί έναντι όλων των νέων επιστημόνων. Είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων διδάσκουν και πληρώνονται είναι ταυτοχρόνως και μέλη διδακτικού προσωπικού με πλήρη απασχόληση σε πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι., εξασφαλίζοντας έτσι έναν δεύτερο μισθό, ενώ μένουν «έξω» άνεργοι νέοι επιστήμονες με εξαιρετικά προσόντα. Θα μπορούσε, και εδώ, να απαγορευτεί η επιπλέον μισθοδοσία μελών Δ.Ε.Π., ελάχιστοι θα έκαναν αίτηση να διδάξουν και θα μπορούσαν να προσληφθούν νέοι επιστήμονες. Με συντηρητικούς υπολογισμούς, με τα παραπάνω υπάρχει η δυνατότητα πρόσληψης πάνω από 1.500 νέων επιστημόνων χωρίς καμία επιβάρυνση του προϋπολογισμού.
7. E-classes, ανοιχτή πρόσβαση στο διαδίκτυο, επιστημονικά περιοδικά και εκδόσεις νέου τύπου. Είναι σαφές ότι η διδασκαλία, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα, έχει μπει σε μία φάση ριζικού επανακαθορισμού. Τα ηλεκτρονικά μαθήματα είναι μία πραγματικότητα που δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Όπως σε όλα όσα σχετίζονται με το διαδίκτυο, υπάρχουν εξαιρετικά δείγματα ηλεκτρονικών μαθημάτων, όπως αντίστοιχα υπάρχουν πολλά που είναι κατωτάτης ποιότητας. Ήδη διατυπώνονται επιχειρήματα για την «αντικατάσταση» του διδακτικού προσωπικού από τις νέες τεχνολογίες και η πίεση για τον εκτοπισμό των διδασκόντων θα γίνει εξαιρετικά έντονη. Δικός μας στόχος πρέπει να είναι να πείσουμε για την τεράστια σημασία της συμπληρωματικότητας των δύο, για τον αναντικατάστατο ρόλο του ανθρώπινου δυναμικού αλλά και για τη μη φοβική αντιμετώπιση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία. Επιπλέον, θα πρέπει να μελετηθεί η σοβαρή κρίση που υπάρχει στις επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα επιστημονικά περιοδικά τα τελευταία χρόνια, μία κρίση που έχει οδηγήσει σε εξαιρετικά γόνιμες συζητήσεις ανάμεσα σε αναλυτές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διεθνώς και που σχετίζεται με τους τρόπους κοινοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Ο τεράστιος αριθμός επιστημονικών περιοδικών με τεράστιες διαφορές στις διαδικασίες κρίσης των άρθρων, η λειτουργία των εκδοτικών οίκων ως προς τις κρίσεις των χειρογράφων, τα impact factors, ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός άρθρων που αποσύρεται είτε από τους εκδότες είτε από τους συγγραφείς γιατί τα αποτελέσματά τους δεν μπορούν να αναπαραχθούν από τους ίδιους ή από άλλους ερευνητές, καθιστούν το ζήτημα της κοινοποίησης της παραγόμενης γνώσης εξαιρετικά προβληματικό. Με άλλα λόγια, πρέπει να συζητήσουμε κριτικά την ολοένα αυξανόμενη παραγωγή θορύβου, να βρούμε τις δικλίδες προστασίας των ερευνητών από αυτό το πρόβλημα, αποφεύγοντας τον ερευνητικό «επαρχιωτισμό».
8. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο έρευνας. Η έντονα προσανατολισμένη έρευνα, η γιγάντωση των ερευνητικών δικτύων, η ενίσχυση των μεγάλων ερευνητικών κέντρων, η ολοένα επιταχυνόμενη διαδικασία μεταμόρφωσης μελετητικών προγραμμάτων σε ερευνητικά, η τεράστια εξουσία που συσσωρεύεται στα χέρια των κριτών των προγραμμάτων, αποτελούν ορισμένα μόνο από τα χαρακτηριστικά της έρευνας στις φυσικές επιστήμες. Η Ελλάδα πληρώνει 32 εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο στο C.E.R.N., στο European Space Agency και στο European Molecular Biology Laboratory. Δεν τα έχει πληρώσει τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά δεν θα έπρεπε άραγε να επαναδιαπραγματευτούμε αυτό το ποσό, μιας και ο αριθμός όσων συνεργάζονται με αυτά τα εργαστήρια είναι ένα ελάχιστο ποσοστό του συνόλου του ερευνητικού δυναμικού της χώρας; Δεν γράφεται αυτό για να ξεκοπούμε από κέντρα του εξωτερικού με ιδιαίτερη δυναμική, αλλά για να (επαν)αξιολογήσουμε τις προτεραιότητές μας. Στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες η κατάσταση είναι ακόμη πιο απελπιστική, όπου για πρώτη φορά στην ιστορία των χρηματοδοτούμενων ερευνών από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προβλέπεται, καν, η ανεξάρτητη χρηματοδότησή τους στο Horizon 2020. (Για το αναλυτικό σκεπτικό των κοινοτικών παραγόντων, βλ. http://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/area/social-sciences-humanities.)
9. Μαύρη εργασία νέων επιστημόνων. Πολιτική προσλήψεων. Οι εξευτελιστικοί μισθοί, η συρρίκνωση του δικαιώματος στη μονιμότητα, οι συνθήκες εργασίας που δεν ευνοούν την ανανέωση του περιεχομένου της διδασκαλίας και της έρευνας, όλα αυτά αρχίζουν και γίνονται χαρακτηριστικά ενός παρόντος, δραματικά διαφορετικού, ακόμη και από αυτό που ίσχυε στο κοντινό μας παρελθόν. Και βέβαια, αυτό που θα χειροτερέψει με ακόμη πιο δραματικό τρόπο την κατάσταση, θα είναι η κατακόρυφη αύξηση της μαύρης εργασίας στα πανεπιστήμια, όπου πολλοί νέοι και νέες θα κληθούν να «βοηθήσουν» στη διοίκηση αλλά και να διδάξουν πολλά από τα μαθήματα που είναι στο πρόγραμμα σπουδών, μιας και δεν θα αρκούν πια οι διδάσκοντες. Και όλα αυτά χωρίς μισθό, με το πρόσχημα μιας αόριστης και συχνά υπόρρητης «υπόσχεσης» για το μέλλον. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί είναι καλό να εμπλουτίζεται η εμπειρία των νέων επιστημόνων μέσα από απλήρωτη εργασία, αλλά αν με αυτήν εξασφαλίζεται η καθημερινή λειτουργία των εργαστηρίων, των μαθημάτων και των σεμιναρίων, τότε είμαστε υπεύθυνοι για τη συγκάλυψη της μη εύρυθμης λειτουργίας του πανεπιστημίου, κάτι που δεν θα λυθεί με την αέναη προσφορά απλήρωτης εργασίας. Οι νέες δυνατότητες, λοιπόν, στη δομημένη παροχή γνώσεων, η υπερπροσφορά διδακτορούχων, η υποβάθμιση της διδασκαλίας επιβάλλουν τη συζήτηση για τη διαμόρφωση μιας νέας πολιτικής προσλήψεων στα πανεπιστήμια.
10. Οι νέες ιεραρχίες στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα. Η δημιουργία γνώσης και η διοικητική διαχείρισή της γίνονταν ιστορικά από ένα εξαιρετικά ιεραρχημένο πλέγμα πανεπιστημιακών/ερευνητών. Οι εκάστοτε αλλαγές στα πανεπιστήμια ήταν συχνά αποτέλεσμα της λιγότερο ή περισσότερο δραματικής αλλαγής αυτών των ιεραρχιών. Η εξωτερική χρηματοδότηση των ερευνών, η δικτύωση των πανεπιστημιακών, οι νέες τεχνολογίες και οι διαφορετικές απαιτήσεις στη διοίκηση των πανεπιστημίων έχουν δημιουργήσει εντελώς νέες ιεραρχικές δομές και νέα αξιακά συστήματα με βάση τα οποία δρουν οι πανεπιστημιακοί. Και δυστυχώς, αρκετοί πανεπιστημιακοί δεν φαίνεται να θέλουν να αποτρέψουν τη διαμόρφωση ενός πανεπιστημίου που ουσιαστικά τείνει να γίνει ένας θεσμός με πολλά κοινά χαρακτηριστικά με μια εμπορική επιχείρηση.
Είναι προφανές ότι τα παραπάνω θέματα μπορούν να αναδιαμορφωθούν ή και να αλλάξουν. Σημασία έχει να υπάρξει μία συλλογική απόφαση ότι θα πρέπει να αρχίσουμε μια συζήτηση γύρω από όλα όσα με φανερούς ή με υπόγειους τρόπους γίνονται σιγά σιγά το καθεστώς της καθημερινότητας στα πανεπιστήμια, ώστε να διερευνηθούν οι τρόποι διαχείρισης και παρέμβασής μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου