Ενας ορισμός για τον λαϊκισμό
Θανάσης Γιαλκέτσης
 |
| O Γιαν-Βέρνερ Μίλερ |
Ο Γιαν-Βέρνερ Μίλερ είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Με αφορμή τη γαλλική έκδοση του βιβλίου του Qu’ est-ce que le populisme? (Premier Parallèle, 2016) έδωσε στο περιοδικό L’ Express τη συνέντευξη που ακολουθεί.
• Τι σημαίνει ακριβώς ο όρος λαϊκισμός;
Σήμερα, στην Ευρώπη, επικρατεί η τάση να βάζουν όλους τους λαϊκιστές πολιτικούς, ή όσους παρουσιάζουν σαν τέτοιους, στο ίδιο τσουβάλι. Από τη μια μεριά συγχέουν πολύ διαφορετικά κριτήρια: τη δημαγωγία, τις απατηλές υποσχέσεις, την καταγγελία των ελίτ, μιαν υπερβολικά απλουστευτική πολιτική πρόταση.
Από την άλλη μεριά είναι και ένας τρόπος για να αμφισβητούν τη νομιμοποίηση κομμάτων όπως οι Ποδέμος στην Ισπανία ή ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, τα οποία ασκούν κριτική στα μέτρα διάσωσης του ευρώ και τα οποία, κατά τη γνώμη μου, δεν ανήκουν ευθέως στα λαϊκιστικά κινήματα.
Για να είμαι σαφής, το κύριο κριτήριο προσδιορισμού των λαϊκιστών είναι το γεγονός ότι διεκδικούν το ηθικό μονοπώλιο της εκπροσώπησης του «αληθινού λαού». Η γλώσσα τους βασίζεται τελείως στο «Εμείς», στην απόρριψη της νομιμοποίησης των άλλων πολιτικών δρώντων: «Εμείς, και μόνον εμείς, είμαστε ο λαός».
Ο λαϊκισμός είναι επομένως κυρίως ο αντι-πλουραλισμός, η άρνηση του πλουραλισμού. Ταυτόχρονα, ο λαϊκιστικός λόγος βασίζεται σε μια μεγάλη χειραγώγηση: επινοεί τον λαό βάζοντας στο στόμα του τα λόγια που αυτός έχει επιλέξει.
• Πώς μεταφράζεται αυτό;
Πρώτα απ’ όλα στιγματίζοντας τις ελίτ, που κατηγορούνται ότι είναι διεφθαρμένες, ανίκανες και εχθροί του έθνους. Δεν είναι όμως αυτό το ουσιώδες. Οι λαϊκιστές ισχυρίζονται κυρίως ότι οι πολίτες που δεν τους υποστηρίζουν δεν ανήκουν πλέον στον «αληθινό λαό». Πρόκειται για δυο αποκλεισμούς που γίνονται ταυτόχρονα.
Το ζητούμενο δεν είναι μόνο να διαιρεθεί το πολιτικό πεδίο ανάμεσα στις ελίτ και στον «αληθινό λαό», αλλά και να θεωρηθούν ύποπτοι όλοι οι πολίτες που αντιμάχονται τα λαϊκιστικά κινήματα, χάνοντας έτσι το ηθικό τους κύρος. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, οι λαϊκιστές αυτοπροσδιορίζονται με τον όρο «real Americans». Αυτός ο όρος αποκλείει όλους τους άλλους. Πρόκειται ταυτόχρονα για τον συμβολικό αποκλεισμό των ελίτ, την απαξίωση των μειονοτήτων και την ενοχοποίηση των πολιτικών αντιπάλων.
Στην Ουγγαρία και στην Πολωνία, στο στόχαστρο δεν μπαίνουν μόνον οι Ρομά αλλά και η διεθνιστική Αριστερά και εκείνοι που τάσσονται υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σύμφωνα με τον Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, οι αντίπαλοι του κόμματός του είναι προδότες του πολωνικού έθνους. Το κριτήριο προσδιορισμού των λαϊκιστών είναι σαφές: σύμφωνα με αυτούς όλα τα κινήματα και οι πολίτες που δεν συνδέονται με την έννοια του «αληθινού λαού» αποκόβονται από τον εθνικό κορμό. Μαζί με αυτή την εντελώς εσφαλμένη επαγγελία: η ομοιογένεια είναι αυτή που θα λύσει όλα τα προβλήματα. Η ομοιογένεια ωστόσο δεν επιτυγχάνεται παρά μόνο με τον αποκλεισμό.
• Αυτό οδηγεί αυτόματα σε αντιδημοκρατικές πρακτικές;
Στην Ουγγαρία και στην Πολωνία, όπου η εξουσία είναι ήδη στα χέρια των λαϊκιστών, βλέπουμε έναν τρόπο διακυβέρνησης που απορρέει ευθέως από την αντίληψη για το μονοπώλιο της αντιπροσώπευσης.
Από τη φύση του ένα λαϊκιστικό κίνημα θεωρεί ότι είναι το μόνο που ενσαρκώνει το έθνος. Δεν είναι τυχαίο που η Βουδαπέστη και η Βαρσοβία πήραν μιαν αυταρχική κατεύθυνση. Αν η Ευρώπη ορίζεται ως η ήπειρος της φιλελεύθερης δημοκρατίας, διαπιστώνουμε ότι όχι μόνον ο φιλελευθερισμός αλλά και ορισμένες δημοκρατικές αρχές έχουν πληγεί σοβαρά.
Για παράδειγμα, ο πλουραλισμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης απειλείται και η διαίρεση των εκλογικών περιφερειών αλλοιώνεται, πράγμα που συνεπιφέρει πλήγμα όχι μόνον στις φιλελεύθερες αξίες αλλά και στους μηχανισμούς της δημοκρατίας. […]
• Υπάρχουν λαϊκισμοί της Δεξιάς και λαϊκισμοί της Αριστεράς;
Ναι, παρά τη γνώμη που είναι διαδεδομένη σε ορισμένους διανοούμενους, σύμφωνα με την οποία, αφού ο λαϊκισμός είναι κάτι κακό, δεν μπορεί να υπάρχει παρά μόνον στη Δεξιά. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Ούγκο Τσάβες ήταν ένας λαϊκιστής ηγέτης και ήταν της Αριστεράς.
Προσοχή όμως στις απλουστευτικές συμμετρίες: το να βάζουμε, για παράδειγμα, στην ίδια ζυγαριά τον Μπέρνι Σάντερς για τους Δημοκρατικούς από τη μια και τον Ντόναλντ Τραμπ για τους Ρεπουμπλικανούς από την άλλη είναι απολύτως απαράδεκτο.
Το ίδιο και στη Γαλλία, δεν μπορούμε να συνδέουμε τη Μαρίν Λεπέν και τον Ζαν-Λικ Μελανσόν.
Εφόσον αναφέρομαι στο κριτήριο ορισμού του λαϊκισμού, στην αξίωση που έγκειται στο να ισχυρίζονται: «Εμείς είμαστε οι μόνοι που εκπροσωπούμε τον αληθινό λαό», είναι προφανές ότι ο Μπέρνι Σάντερς δεν λέει τίποτα τέτοιο, ούτε και οι Ποδέμος ή ο ΣΥΡΙΖΑ. Αυτά τα κόμματα ασκούν κριτική στις ελίτ, κατηγορούν τον νεοφιλελευθερισμό, χωρίς να επικαλούνται ένα ηθικό μονοπώλιο, όπως το έκανε ο Τσάβες, ο οποίος δεν έβλεπε αντιπάλους στην πολιτική αλλά μόνον εχθρούς.
• Η κατηγορία για λαϊκισμό δεν είναι μια εύκολη υπεκφυγή στην οποία καταφεύγουν οι ευρωπαϊκές ελίτ, όταν δεν έχουν καλύτερο επιχείρημα;
Σε μεγάλο βαθμό ναι. Ο Χέρμαν Βαν Ρομπάι και ο Μπαρόζο δεν έπαψαν να επισείουν τη λαϊκιστική απειλή και να βάζουν όλο τον κόσμο στο ίδιο τσουβάλι, για να αμφισβητήσουν τη νομιμοποίηση κινημάτων όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Ποδέμος. Κατά τη γνώμη μου, αυτός ο τύπος επίθεσης δεν είναι θεμιτός. Επαναλαμβάνω, δεν μπορούμε να χαρακτηρίζουμε λαϊκιστικό ένα κίνημα μόνον επειδή ασκεί κριτική στις ελίτ.
• Η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να αντισταθεί;
Ο κίνδυνος είναι εκείνος μιας πόλωσης, με την τεχνοκρατία από τη μια μεριά και τον λαϊκισμό από την άλλη. Αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις στην Ευρώπη λένε: «Υπάρχει μόνο μια λύση για να σώσουμε το ευρώ». Και σταματούν εδώ τη συζήτηση. Δεν υπάρχει πολλαπλότητα γνωμών.
Ο ισχυρισμός ότι η Ευρώπη θα μπει σε κρίση, αν δεν γίνει δεκτή χωρίς συζήτηση η επιλογή των ελίτ, δεν ταιριάζει με το δημοκρατικό πνεύμα. Στην πραγματικότητα, η τεχνοκρατία και ο λαϊκισμός έχουν κοινά γνωρίσματα. Πρώτον, υποθέτουν ότι υπάρχει μια μόνον ορθή λύση.
Δεύτερον, ότι υπάρχει μια μόνον αυθεντική και ομοιογενής λαϊκή βούληση. Αυτό συμβάλλει έντονα στη διαρκή αποδυνάμωση της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Οι πολίτες θέλουν να έχουν την αίσθηση ότι υπάρχουν πολλές πιθανές επιλογές, ότι υπάρχει μια συζήτηση για την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Αυτό είναι που μας λείπει σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου