Αριστερή ιδεοληψία ή νεοφιλελεύθερη σκοπιμότητα;

Αριστερή ιδεοληψία ή νεοφιλελεύθερη σκοπιμότητα;

Τουρτούρη Μυρτώ

Οι Έλληνες εργαζόμενοι και οι παράλογες απαιτήσεις τους ευθύνονται για την κρίση και ως εκ τούτου αυτοί οφείλουν να την πληρώσουν! Λογικό συνεπακόλουθο της ρητορικής που ακούμε έντονα τα τελευταία επτά χρόνια, πως ένα από τα αίτια της κρίσης είναι οι υπερβολικές στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας που δεν αφήνουν τον ανταγωνισμό να λειτουργήσει και την ανεργία να πέσει στα κανονικά της ποσοστά. Σε αυτό το πλαίσιο, οι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς θεωρούν ιδεοληψίες και αναχρονισμούς τα περί προστασίας της εργασίας που δεν συμβαδίζουν με τη λειτουργία του σύγχρονου καπιταλισμού.Θεωρούνται, λοιπόν, ιδεοληψία το δικαίωμα σε πλήρη και σταθερή απασχόληση που να εξασφαλίζει μισθό αξιοπρεπούς διαβίωσης, αναχρονισμός οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και αντιμετώπιση της ανεργίας το άνοιγμα στις ομαδικές απολύσεις.

Χρειάζεται, συνεπώς, πλήρης αναπροσαρμογή της εργατικής νομοθεσίας σε κατεύθυνση που να προστατεύονται τα συμφέροντα του εργοδότη. Η ανάπτυξη και εφαρμογή άλλωστε της εργατικής νομοθεσίας είναι αυτή που ανέτρεψε το καθεστώς υποτέλειας που κυριαρχούσε στην εργασία, εξέλιξη που ενίσχυσε τη σχετική θέση του πιο αδύναμου μέρους, δηλαδή του εργαζόμενου και επέφερε ισορροπία στις εργασιακές σχέσεις. Όμως, σταδιακά η αλλαγή στη φύση της εργασίας μέσω της αυτοματοποίησης στην παραγωγή, της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου και της εντατικότερης χρηματιστικοποίησης άσκησε πιέσεις για την άρση του προστατευτισμού. Όχημα στη διαδικασία απορρύθμισης της εργασίας στον ευρωπαϊκό χώρο αποτέλεσε η εφαρμογή της συνθήκης για τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού χώρου για την αγορά εργασίας.

Συνεπώς, η νεοφιλελευθεροποίηση των εργασιακών σχέσεων δεν είναι κάτι καινούργιο που ανέκυψε ως πολιτική αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης στις χώρες του Νότου και κυρίαρχα στην Ελλάδα, αλλά αποτελεί κομμάτι της ίδιας της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τα συμβόλαια μηδενικών ωρών στην Ολλανδία, οι mini-jobs στη Γερμανία, ο υποκατώτατος μισθός για τους νέους σε διάφορες χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα αποτελούν κομμάτι των ευρωπαϊκών βέλτιστων πρακτικών. Όμως, οι μεταρρυθμίσεις στην ελληνική αγορά εργασίας πήγαν πέραν αυτών, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την πρόσφατη παραδοχή του Ζ.Κ. Γιούνκερ πως σε χώρες με Μνημόνιο η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν είναι απαράβατη.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, μόνο τυχαίο δεν μπορεί να είναι το γεγονός ότι τα εργασιακά ήταν ο μόνος τομέας που οι μνημονιακοί στόχοι επιτεύχθηκαν χωρίς αποκλίσεις ή αναθεωρήσεις, όπως έγινε με άλλες μνημονιακές απαιτήσεις (έλλειμμα, φορολογικά έσοδα κ.τ.λ.). Είναι πέρα από προφανές πως επιδείχθηκε τρομερός ζήλος στην κατεύθυνση υλοποίησης του σχεδίου απορρύθμισης της εργασίας, που ξεκίνησε από το 2011, με τον μεγαλύτερο όγκο των αλλαγών να έχουν εφαρμοστεί έως το 2013. Συνεπώς, μιλάμε για ένα σκηνικό βίαιης απελευθέρωσης των εργασιακών σχέσεων στην Ελλάδα, που αποτελεί παράδειγμα ενός νέου τρόπου ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου για την αγορά εργασίας.

Παρά, όμως, την καθολική συμμόρφωση με τις μνημονιακές υποχρεώσεις στα εργασιακά, η ανεργία δεν υποχώρησε ως αναμενόταν, ούτε υπήρξε έκρηξη επενδύσεων λόγω της απελευθέρωσης της αγοράς. Μάλιστα, το εύρημα αυτό επιβεβαιώνεται και από μεγάλο μέρος της επιστημονικής βιβλιογραφίας, που μέσα από εμπειρικές αναλύσεις δεν βρίσκει καμία συσχέτιση του μεγέθους της ανεργίας με την ύπαρξη προστατευτισμού στην αγορά εργασίας. Ακόμα και ο ΟΟΣΑ, γνωστός για τη νεοφιλελεύθερη προσέγγισή του, αναθεώρησε την παλιότερη θέση του περί σύνδεσης της εργατικής νομοθεσίας με τα επίπεδα της ανεργίας, βλέποντας πως η θεωρία αυτή δεν τεκμηριώνεται εμπειρικά, και υιοθέτησε την πιο μετριοπαθή τοποθέτηση πως αυτό που επηρεάζει η εργατική νομοθεσία τελικά είναι οι ροές και η διάρκεια της ανεργίας (βλ. OECD, 2012). Συνεπώς, τα επιχειρήματα περί σύνδεσης του προστατευτισμού στην εργασία με το ύψος της ανεργίας αποδεικνύονται έωλα και παράγωγα μιας εμμονικής αντίληψης περί εφαρμογής τέλειου ανταγωνισμού.

Πέραν τούτου, όπου έχει απελευθερωθεί η αγορά εργασίας μέσω προώθησης ευέλικτων μορφών απασχόλησης, εγκλωβίζει τους εργαζόμενους σε έναν φαύλο κύκλο υποαπασχόλησης, με μειωμένες προοπτικές για καλυτέρευση των εργασιακών συνθηκών (βλ. Παυλόπουλος, 2015). Επιπλέον, η εφαρμογή πολιτικών απορρύθμισης της εργασίας οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες και τροφοδοτεί τη φτώχεια και άλλες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού. Σε πρόσφατη μελέτη ερευνητών του ΔΝΤ υπογραμμίζεται πως η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας ευθύνεται για την όξυνση της εισοδηματικής ανισότητας μέσα από την ανάλυση χρονολογικών σειρών σε βάθος 30 ετών σε 20 χώρες του ΟΟΣΑ (βλ. Jaumotte & Buitron, 2015).

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι από μεριάς των δανειστών υπάρχει πλήρης αναγνώριση των επιπτώσεων που έχουν οι επιβαλλόμενες πολιτικές και αυτή είναι μια επιλογή με ξεκάθαρα ταξικό πρόσημο, η οποία αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για το κεφάλαιο να αναδιατάξει τον παραγόμενο πλούτο προς όφελός του. Η απορρύθμιση της εργασίας είναι βασικό εργαλείο σ’ αυτή την κατεύθυνση. Γίνεται, έτσι, κατανοητό πως η κρίση δεν είναι ουδέτερη, αλλά αποτελεί μια διαδικασία που έχει κερδισμένους και χαμένους. Και μπορεί να νομίζουμε πως ο Ντάνιελ Μπλέικ (ο κεντρικός ήρωας στην τελευταία ταινία του Κεν Λόουτς) ταιριάζει απειλητικά στις νέες εργασιακές συνθήκες που διαμορφώνονται, όμως η σφοδρότητα των αλλαγών στον χώρο της εργασίας δείχνει πως στόχος είναι η επαναφορά του Μπατίστι, του φτωχού κολίγου από την ταινία του Όλμι «Το δέντρο με τα τσόκαρα», ο οποίος, απροστάτευτος απέναντι στο αφεντικό του, πουλούσε όσο-όσο την εργατική του δύναμη, η οποία ήταν τόσο φθηνή, που δεν άξιζε ούτε για δυο κλαδιά που θα μπορούσαν να φτιάξουν ένα καινούργιο ζευγάρι τσόκαρα.

Ο κόσμος της εργασίας δεν μπορεί και δεν πρέπει να επιτρέψει το πισωγύρισμα σε συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα. Η προστασία της εργασίας είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την υπεράσπιση της κοινωνικής συνοχής και της δίκαιης κατανομής του εισοδήματος στην κοινωνία. Καθώς όμως ο ρόλος της εργασίας είναι πολυδιάστατος και δεν έχει να κάνει μόνο με την κάλυψη αναγκών αλλά και με την σφυρηλάτηση της ταξικής συνείδησης που έχει χειραφετητικά χαρακτηριστικά, η αγορά εργασίας θα είναι το πεδίο που θα δοθούν οι μεγαλύτερες μάχες του επόμενου διαστήματος.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Παυλόπουλος, Δ. (2015) “Η προσωρινή απασχόληση στην Ελλάδα και την Ε.Ε.: Μια προσέγγιση με τη χρήση διαχρονικών δεδομένων”. Μελέτες, 33. Αθήνα: Παρατηρητήριο κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων. ΙΝΕ-ΓΣΕΕ

Jaumotte, F. and C. Buitron (2015), “Inequality and Labor Market Institutions”. IMF Discussion Note SDN/15/14. International Monetary Fund.

OECD (2012) Structural reforms in times of Crisis, in Economic Policy Reforms 2012, Going for Growth, Paris, OECD.

*Μυρτώ Τουρτούρη, υποψήφια διδάκτωρ του Vrije Universiteit Amsterdam

ΠΗΓΗ