Αναρχία στην Ε.Ε.;
Γιάννης Μπαλαμπανίδης*
Στο διάσημο έργο του «Ο μεγάλος μετασχηματισμός» (1944) ο Καρλ Πολάνιι περιγράφει μια εκρηκτική αντίθεση στην Αγγλία της Βιομηχανικής Επανάστασης: την «εκπληκτική βελτίωση των μέσων παραγωγής» που όμως συνοδεύτηκε από μια «καταστροφική αποδιάρθρωση της ζωής των απλών ανθρώπων».
Κι αναρωτιέται: «Ποιος σατανικός μύλος άλεθε μαζικά τους ανθρώπους;»
Μοιάζει ειρωνεία της Ιστορίας ότι στην Αγγλία και πάλι, αιώνες αργότερα, εκρήγνυνται οι αντιθέσεις μιας πολύ διαφορετικής εποχής.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 23ης Ιουνίου είναι το σημείο τομής διαφορετικών και συγκρουόμενων τάσεων, οπότε δεν προσφέρεται για μονοπαραγοντικές ερμηνείες.
Το Brexit δεν ήταν ούτε η εξέγερση των φτωχών ενάντια στις νεοφιλελεύθερες ελίτ, όπως θα ήθελε ένας αριστερός αυτοματισμός, ούτε η επέλαση των παρασυρμένων από ανορθολογικά πάθη και χυδαίους λαϊκιστές μαζών.
Τα εκλογικά και ποιοτικά στοιχεία ιχνογραφούν ήδη μια εικόνα.
Remain ψήφισαν η Σκοτία, η Βόρεια Ιρλανδία και το Λονδίνο, η παγκοσμιοποιημένη υπερεθνική μητρόπολη, ενώ η υπόλοιπη Αγγλία και η Ουαλία ψήφισαν Leave.
Οι άνεργοι και οι χειρώνακτες εργάτες ψήφισαν μαζικά Out, επίσης η κατώτερη μεσαία τάξη, ενώ η upper middle class τάχθηκε υπέρ του In.
Θα ήταν το ιδανικό κοινωνικό υποκείμενο μιας αντικαπιταλιστικής έκρηξης, αν οι λόγοι για τους οποίους οι «επικίνδυνες» τάξεις ψήφισαν Exit δεν παρέπεμπαν σε μια επιθυμία επιστροφής στην εθνική κυριαρχία: κατά 49% θεωρούν ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται στη Βρετανία και όχι στην Ε.Ε., κατά 33% θέλουν η χώρα να ανακτήσει τον έλεγχο των συνόρων και των μεταναστευτικών ροών.
Σε αντίθεση με τους Brexiters, οι Remainers βρίσκονται εγγύτερα σε μια προοδευτική μετα-υλιστική αξιακή ατζέντα.
Αξιοδοτούν θετικά την παγκοσμιοποίηση, το άνοιγμα των συνόρων, τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, την ψηφιακή εποχή.
Κι όμως, ο βασικός λόγος της επιλογής τους είναι τα ρίσκα που ενέχει μια έξοδος από την Ε.Ε. (43%) και όχι μια θετική πίστη στην ιστορία, την κουλτούρα και την παράδοση της Ενωσης (μόλις 9%).
Οι ψηφοφόροι του Remain είναι πιο «μοντέρνοι», νεότεροι, κυριαρχούν στις ηλικίες 18-44, στις οποίες ωστόσο ταυτόχρονα αναπτύσσεται ένας πρωτόγνωρος σκεπτικισμός απέναντι στην ηγεσία της Ε.Ε. (οι επ’ αυτής θετικές γνώμες των Βρετανών 15-29 ετών μειώθηκαν από 62% το 2008 σε 29% το 2016).
Το Brexit συνοψίζει την αντιφατική εικόνα ως δείκτης μιας απόστασης που αυξάνει.
Είναι η απόσταση ανάμεσα στις κοσμοπολίτικες, ευημερούσες και αξιακά προοδευτικές κοινωνικές ελίτ του απεδαφικοποιημένου Λονδίνου από τις εσωστρεφείς κοινότητες της βόρειας Αγγλίας· ανάμεσα στο Hampstead, το πλούσιο λονδρέζικο προάστιο των κερδισμένων της παγκοσμιοποίησης, όπου βλέπει κανείς σημαίες του Remain δίπλα σε αφίσες «Another Europe is possible», και στο Newport της Ουαλίας ή το Hartlepool της βορειοανατολικής Αγγλίας, άλλοτε προπύργια των Εργατικών, όπου οι επενδύσεις για να στηθεί μια τριτογενής οικονομία στα ερείπια της αποβιομηχάνισης του 1970-1980 δεν απέδωσαν παρά ένα «σκιώδες κράτος πρόνοιας» που στρέφει τους πληθυσμούς στην αναζήτηση μιας κοινοτικής αυτάρκειας και ασφάλειας (Will Davies, «Thoughts on the sociology of Brexit», Political Economy Research Centre, 24-6-2016).
Διαφορετικά, είναι η απόσταση που προκαλούν οι κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες καθώς οξύνονται στις πλούσιες χώρες της Δύσης· έχει διαπιστωθεί ότι οι περιοχές της Αγγλίας όπου ο διάμεσος μισθός έμεινε στάσιμος ή μειώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια στρέφονται προς το εθνικιστικό UKIP (Sarah Neville, «UK areas with stagnant wages are most anti-EU», Financial Times, 23-6-2016).
Είναι ακόμη η απόσταση ευρύτερων στρωμάτων από τους πολιτικούς τους εκπροσώπους, από τις mainstream πολιτικές ελίτ, οι οποίες, δέσμιες ενός «πεφωτισμένου» τεχνοκρατικού λόγου που θεωρεί την πολιτική κάτι πέρα και πάνω από την έκφραση (υλικών) συγκρουόμενων συμφερόντων, αδυνατούν να καταλάβουν γιατί το κήρυγμα των λαϊκιστών συνεπαίρνει τις καρδιές των ανθρώπων.
Απόσταση που γίνεται χάσμα όταν πρόκειται για την απόμακρη γραφειοκρατία των «Βρυξελλών», μετωνυμία ενός κέντρου λήψης αποφάσεων που βρίσκεται μακριά από τον έλεγχο των ψηφοφόρων (το καλύτερο επιχείρημα για τους απανταχού ευρωσκεπτικιστές άλλωστε είναι ότι η μοίρα της Ελλάδας παίχτηκε κεκλεισμένων των θυρών σε ένα όργανο που δεν προβλέπεται σε καμία συνθήκη: το Eurogroup).
Αυτή την πολυδιάστατη απόσταση επιχειρεί να καλύψει, διαμιάς και με τρόπο «μαγικό», ο απλουστευτικός λαϊκιστικός λόγος που εξαπλώνεται στην Ευρώπη – με όλο και πιο συντηρητική δεσπόζουσα, καθώς το εγχείρημα ενός «προοδευτικού λαϊκισμού» του Νότου μοιάζει να φτάνει στα όριά του, είτε ως διακυβέρνηση στην Ελλάδα είτε ως κινηματική αντιπολίτευση στην Ισπανία.
Λαϊκισμός που δίνει άναρθρη φωνή σε ένα υπαρκτό ωστόσο αίτημα για έλεγχο των συνθηκών του βίου μες στις σαρωτικές συνθήκες αλλαγής του κόσμου.
«Control» δεν ήταν άλλωστε το κεντρικό σύνθημα της καμπάνιας του Brexit;
Το στοίχημα στο εξής είναι αν θα υπάρξουν πολιτικές δυνάμεις που θα μεταφράσουν αυτό το αίτημα σε πολιτικές που θα βάζουν όρια στον «σατανικό μύλο» της εποχής – ιδίως στο επίπεδο της Ε.Ε., όπου παρά το αρχικό σοκ φαίνεται πάλι να επικρατεί το γερμανικό business as usual.
Μπροστά στην επιτάχυνση των αλλαγών και την έκρηξη των αντιθέσεων, προοδευτική πολιτική, θα έλεγε ο Πολάνιι, είναι «η τροποποίηση του ρυθμού της αλλαγής» του παγκοσμιοποιημένου κόσμου και της αποπροσανατολισμένης ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η έλλογη, πολιτική και δημοκρατική παρέμβαση και ρύθμιση, θα συνέχιζε, «μπορούν να πραγματώσουν την ελευθερία, όχι μόνο για τους λίγους αλλά για όλους».
* πολιτικός επιστήμονας. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου